ЭЫДҰ ҰБО-ның институционалдық негізі жетілдірілді

Ұлттық байланыс орталығы (ҰБО) – ЭЫДҰ-ның Басқарушы қағидаттарына сәйкес бизнесті жауапты жүргізу қағидаттарын бұзатын кәсіпорындарға халықтың шағымдарын қараудың ерікті, соттан тыс тетігі. Бұл тараптар арасындағы сындарлы диалогқа, туындаған мәселелерді талқылауға және өзара келісімге қол жеткізу жолдарын әзірлеуге арналған алаң. 

Қазақстандағы ҰБО функциялары Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігіне бекітілген. 

Сонымен бірге ҰБО – алқалы кеңесші орган. Оның төрағасы Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрі болып табылады (қазіргі уақытта. - Р. Е. Дәленов). ҰБО-ның қалған мүшелері Ұлттық экономика, Әділет, Сыртқы істер, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрлері деңгейінде, сондай-ақ «Атамекен» ҰКП төрағасының орынбасары, үкіметтік емес ұйымдардың директорлары және кәсіподақтар басшыларының орынбасарлары болып табылады.

«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ (ЭЗИ) ҰБО хатшылығының функцияларын орындайды. Қызметті қалпына келтіру және трансформациялау мақсатында Ұлттық экономика министрлігі институтпен бірлесіп ҰБО-ның институционалдық негізін, өтініштерді қарау алгоритмін жетілдірді. Вебинарлар, ақпараттық ресурстардың жұмысы арқылы өзекті ақпаратты жүйелі жария ету жүзеге асырылады. Өтініш берудің техникалық және автоматтандырылған әдістері және ҰБО сұрақ-жауап жүйесі ойластырылған. 

Осы ведомстволардың атқарған жұмыстарының арқасында ҰБО-ға өтініштерді қарау процесі жолға қойылды. Ол үш кезеңнен тұрады:

Бірінші кезең – өтінішті алдын ала бағалау.

Осы кезеңде ҰБО Басқараушы қағидаттар мен құзыреттерді қолдану аясына сәйкестігіне өтінішті бағалауды жүргізеді: 

Екінші кезең-істі өндіріске қабылдау.

Соңғы үш онжылдықта халықаралық іскерлік орта бірқатар маңызды құрылымдық өзгерістерге ұшырады. Жаңа мыңжылдықтың басынан  әлемдік экономиканың қозғаушы күші халықаралық инвестициялар болып табылады, соның арқасында Үкіметтер нарықтар ашты, ал бизнес бұрын-соңды болмаған экономикалық өсуге әкелетін жаңа мүмкіндіктерді пайдаланды.

2017 жылғы маусымда Қазақстан Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының Инвестициялар жөніндегі комитетінің қауымдастырылған мүшесі болды, ЭЫДҰ көпұлтты кәсіпорындары туралы декларацияға қосылған 48-ші ел болды.  Комитетке кіру шеңберінде Қазақстан Үкіметі бірқатар міндеттемелерді, оның ішінде ЭЫДҰ-ның Басқарушы қағидаттарына сәйкес бизнесті жауапты жүргізу қағидаттарын таратуды өзіне алды.

Басқарушы қағидаттар-қызметі қандай да бір дәрежеде бір мемлекеттің шегінен шығатын кәсіпорындарға үкіметтер жіберген бизнесті жауапты жүргізу саласындағы талаптар. Бұл адам құқықтарынан, қызметкерлердің құқықтарынан және еңбек қауіпсіздігінен бастап, ақпаратқа қол жеткізу, салық салу және қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне қатысты әртүрлі салалардағы қағидаттар мен стандарттар жинағы. 

Бүгінгі күні ҰБО әлемнің 49 елінде тиімді жұмыс істейді, оларға тікелей шетелдік инвестициялардың шамамен 80% - ы тиесілі. Осы органның мемлекетте болуы туындайтын дауларды қарау кезінде ашықтықтың кепілі болып табылады. ҰБО қызметінің әрекетті, ашық және танымал тетігі ашық халықаралық инвестициялық климаттың маңызды элементі болып табылады.

2000-2019 жылдар аралығында ұлттық байланыс орталықтары 100-ден астам елдер мен аумақтарда 500-ден астам істі қарады. Көптеген істер (57%) адам құқықтарына, жұмыспен қамту және жұмысшылар мәселелеріне, сондай-ақ қоршаған ортаға қатысты.

2011-2019 жылдар кезеңінде ұлттық байланыс орталықтарының қарауы үшін қабылданған барлық істердің үштен бірінен астамы (36%) тараптар арасындағы келісімнің қандай да бір нысанына алып келді; шамамен 33% қаралып отырған компанияның ішкі саясатының өзгеруіне әкелді.

Әлемдік тәжірибе шағымдарды қараудың сотқа дейінгі тетігінің тиімділігі мен қарқындылығын куәландырады (Қазақстанда қазіргі уақытта ҰБО қараған істер жоқ).

1. Норвегияның ҰБО норвегиялық табиғатты сақтау қоғамының «Кермак АСА» (Cermaq ASA) компаниясына және оның еншілес «Мейнстрим Кэнэда» (MainstreamCanada) және «Мейнстрим Чили» (MainstreamChile) компаниясына қатысты үндеуін қарады.

Мәлімдеменің нәтижесі «Кермак» компаниясының корпоративтік міндеттері бойынша Мінез-құлық кодексіндегі өзгерістер болды, оның ішінде басшылықтағы ұсынымдарға негізделген адам құқықтарын сақтау саласындағы жеткізушілердің нақты міндеттері; жергілікті халықпен өзара тиімді келісімдер жасасу жөніндегі міндеттеме; және елеулі экологиялық залал келтіру тәуекелдерін барынша азайту жөніндегі іс-шараларды одан әрі әзірлеу жөніндегі міндеттеме. 

2. 2017 жылы Францияның ҰБО-ға Камбоджадағы VinciAirports Камбоджалық еншілес компаниясының қызметіне қатысты екі еңбек конфедерациясы ұсынған іс жіберілді. Камбоджа әуежайлары «multi-taskingscheme» аясында жұмысты ұйымдастырудың жаңа әдісін енгізген кезде 2012 жылы басталған еңбек дауы. 

ҰБО Vinci көтерген көптеген мәселелерге қатысты ЭЫДҰ Басқарушы қағидаттарының ұсынымдарын сақтағанын анықтады. Алайда, оның қорытындысында ол тиісті сақтық процесін нығайтуға бағытталған сегіз ұсынысты қамтыды. Сонымен бірге ҰБО өз ұсынымдарының орындалуын бір жыл бойы қадағалайтын болады. 

3. 2017 жылы үш ҮЕҰ голландиялық ҰБО өкіліне істі қарауға берді, оған сәйкес Брессер ғимараттарды көшіруге және қызмет көрсетуге мамандандырылған ШОК субъектісі бола отырып, ежелгі қабірді көшіру бойынша өзінің алдын-ала қызметін жүзеге асыра алмады. Мұның себебі жергілікті тұрғындармен қақтығыс болды, бұл қоғамның мәдени мұра құқығын бұзу фактісін анықтады. Іске қатысқан барлық тараптар голландиялық ҰБО-ның көмегіне белсенді қатысуға келісті. 

2018 жылғы 20 тамызда Голландия ҰБО қорытынды жариялады, онда Брессер «ЭЫДҰ Басқарушы қағидаттарының тиісті сақтық өлшемшарттарын қанағаттандырмайды» және Мәдени мұра құқығы «ЭЫДҰ Басқарушы қағидаттарына сәйкес адам құқығы ретінде қарастырылуы тиіс» деген қорытындыға келді. Бұл мәдени құқықты адам құқығы ретінде танудың алғашқы нақты жағдайы болды.

4. 2014 жылдың сәуірінде тоғыз үкіметтік емес ұйым австриялық ҰБО-ға Лаос Халықтық Демократиялық Республикасындағы Xayaburi су электр станциясын салуға, сондай-ақ пайдалануға арналған Аndritzhydro су энергетикалық турбиналарын жеткізуге байланысты істі қарау туралы өтініш жіберді.

ҰБО кейінгі қорытындыны 2018 жылдың қазан айында жариялады, онда ол 2018 жылдың ақпан айынан бастап келесі төрт жиналыс өткенін, оның мақсаты Xayaburi жобасына байланысты зардаптарды азайту шараларын талқылау болғанын атап өтті. AndritzHydro-ның ҮЕҰ-мен, сондай-ақ сарапшылармен ынтымақтастығы AndritzGroup құрамына кіретін барлық компаниялар үшін қолданылатын халықаралық қағидаттарға негізделген мінез-құлық кодексінің жаңа жобасын әзірлеу үшін негіз салды.