ESG-инвесторлармен қарым-қатынас орнатудағы заманауи тәсіл
Бүкіл әлемде көптеген инвесторлар дивидендтер мен пайдаға ғана емес, сонымен бірге БҰҰ-ның тұрақты даму тұжырымдамасына сәйкес келетін және ESG өлшемшарттарында көрінетін бизнестің әлеуметтік және экологиялық жауапкершілігіне де назар аударады. Инвесторлар мен несие берушілер ESG мәселелері бойынша жеткілікті және тиімді шаралар қабылдамаған компаниялардан бас тартуға дайын. Еуропада активтердің жартысынан көбін қаржылық емес факторларға назар аударатын инвесторлар басқарады.
ESG-бұл экологиялық, әлеуметтік және басқару өлшемшарттарына (environmental, social, governance) сүйене отырып, компаниялардың тұрақты даму стратегиясын қалыптастыру. Климаттық өзгерістер, әлеуметтік және экономикалық теңсіздік проблемаларының шиеленісуі, өндірістің өсуі және т.б. компанияларда ESG-тәсілдердің қалыптасуының негізгі себептері болып табылады.
2021 жылғы сәуірде Біріккен Ұлттар Ұйымының Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасының (UNEP FI) қаржылық бастамасы бойынша Net Zero Banking Alliance қаржы секторы үшін қауымдастық ұйымдастырылды. Бүгінде Альянс әлемнің 23 елінен 43 банкті біріктіреді, олар 2050 жылға қарай өздерінің инвестициялық портфельдерін нөлдік шығарындылармен сәйкестендіруге ниетті.
Сонымен қатар, шетелдік тәжірибеде жеке инвесторлар ғана емес, сонымен бірге мемлекеттік инвесторлар да жауапты инвестицияға назар аударады.
Нидерланды Орталық Банкінің мемлекеттік зейнетақы қоры өзінің инвестициялық портфелінің "көміртегі ізін" 10% - ға төмендету және темекі компаниялары мен қару өндірушілердің акцияларына инвестиция салудан бас тарту міндетін қойды. Темекі өнеркәсібіне әлемдегі ең ірі қорлардың бірі - Норвегия мемлекеттік зейнетақы қоры да инвестиция салмайды.
Тұрақты инвестициялық активтердің көлемі 2020 жылы 35,3 трлн долларға жетті. ESG жоғары рейтингі бар компаниялар осы компанияларға инвестициялардың өсуіне байланысты капиталдандырудың жоғарылауын байқады. Тұрақты инвестициялық активтер көлемі бойынша көшбасшы АҚШ ($17,1 трлн), екінші орында – Еуропа ($12,0 трлн).
2019 жылдың қорытындысы бойынша жеке инвесторлар арасында тұрақты инвестициялар көлемі $24,1 трлн құрады. Тұрақты инвестициялардың өсуі дәстүрлі инвестициялардың өсуінен озады – тұрақты инвестициялардың орташа жылдық өсу қарқыны 2016 жылдан бастап 2019 жылға дейін 20,8% – ды, ал дәстүрлі инвестициялардың өсуі-5,3% - ды құрады.
Сарапшылардың айтуынша, 2025 жылға қарай ESG-ді қолдайтын қорлардың активтері 50-60 трлн долларға дейін өседі.
Бұл факт ESG компанияларының қағидаттарды сақтамауы мұндай компаниялардың ұзақ мерзімді перспективада капитал нарығында шектеулерге әкелетінін көрсетеді. Оның дәлелі - Еуроодақ елдерінің импортталатын тауарларға көміртегі салығын енгізуі.
ESG қағидаттары бойынша компанияны басқару тиімділігін бағалау және инвесторларға олардың қандай компаниялар екенін көрсету үшін ESG рейтингтері қолданылады.
2021 жылы S&P Global ESG Scores рейтингіне 1 843 компания қатысты, Бұл 2020 жылғы рейтингке қатысушылардың үштен бір бөлігінен асады. Осы кәсіпорындардың жиынтық капиталдандыруы-әлемдік қор биржаларында белгіленетін компаниялардың жалпы капиталдандыруының шамамен 45% - ы.
ESG рейтингі жоғары компаниялардың арасында көптеген танымал брендтер бар. Мысалы, Gucci, Michael Kors, Jimmy Choo және Armani сән үйлері табиғи жүнді пайдаланудан бас тартқаны және синтетикалық материалдарға көшкені үшін осы рейтингке ие болды. Ал Nike аяқ киім өндірушісі шынайы былғары қолдануды азайтуға және Fly Leather қайта өңделген теріге ауысуға көшті.
ESG факторлары инвесторлар үшін негізгі көрсеткіштердің біріне айналғанына қарамастан, компанияларға олардың негізінде рейтинг берудің бірыңғай әдістемесі әлі жоқ. Бір компанияны әр түрлі рейтингтерде бағалаудың бірыңғай әдіснамасының болмауына байланысты олар әр түрлі болуы мүмкін.
KPMG зерттеулерінің деректері бойынша 2020 жылы әлемнің 250 ірі компаниясының 96% - ы тұрақты даму туралы ақпаратты ашады. 2011 жылдан бастап тұрақты даму туралы ақпаратты ашатын ірі компаниялардың үлесі 90% – дан асады-бұл көрсеткіш әлемнің 250 ірі компаниясына кіретін компаниялар тізімінің өзгеруіне байланысты жылдан жылға аздап ауытқиды.
Қаржылық емес ақпаратты ашатын компаниялар үлесінің неғұрлым елеулі ұлғаюы үш елде байқалады: Қазақстан (+34 п.т.), Словакия (21 п. т.), Германия (+19 п. т.).
Қазақстанда компаниялардың ESG-тәсілдерді енгізуін дамыту тек қалыптасу сатысында.
Алайда, 2021 жылдың соңында ВТБ өзінің ESG платформасын іске қосқанын атап кеткен жөн. ТМД елдері арасында ESG-тректе Қазақстан көш бастап тұр. ҚР барлық қажетті инфрақұрылымды құрып, "Астана" халықаралық қаржы орталығы арқылы реттеуді әзірлегені атап өтілді, ол РФ компанияларына да "жасыл" облигацияларды ең тиімді шарттарда шығаруға мүмкіндік береді.
Қазақстанда өндіріс негізінен "лас" болып табылатындықтан, көміртегі ізін азайту және ESG-есептілікті жасау бойынша әлі де көптеген іс-шаралар күтіп тұр. "Самұрық-Қазына" тобының портфельдік компаниялары 2016 жылдан бастап ESG-есептерді шығарады.
2020 жылдың басында KASE персоналды басқару (әлеуметтік сала), қоршаған ортаны қорғау (экологиялық) және корпоративтік басқару мәселелері бойынша талап етілетін ақпарат тізбесін айтарлықтай кеңейте отырып, листингтік компаниялар жариялауға тиіс жылдық есептердің мазмұнына қойылатын талаптарды қатаңдатты. KASE листингілік компанияларға арналған өз талаптарына бірқатар алдыңғы қатарлы әлемдік стандарттарды енгізді, бұл қазақстандық бизнестің ағымдағы жаһандық түсінігіндегі ашықтық жағына қозғалысының маңызды факторы болады. Алайда, ҚР листингілік компаниялары әзірше қазақстандық бизнестің шектеулі кесіндісін қамтиды.
PwC Kazakhstan-ның "Тұрақты даму саласындағы ақпаратты ашу бойынша 50 үздік компания" зерттеуіне сәйкес, қолданыстағы заңнама бойынша қоршаған ортаға әсер ету туралы ақпаратты ашу талап етілмейтін компаниялардың экологиялық көрсеткіштері бойынша ілгерілеу олардың қызмет бейіні үшін қандай экологиялық көрсеткіштер өзекті екенін әлі толық түсінбейтіндігін көрсетеді.
Жағдайды 2021 жылғы 1 шілдеден бастап күшіне енген жаңа Экологиялық кодекс өзгерте алады. Оның шеңберінде заңнамалық деңгейде "жасыл" қаржыландырудың және оның құрамдас бөліктері — облигациялардың, кредиттердің және өзге де қаржы құралдарының сипаттамалары айқындалған.
Бизнес практикасында ESG-интеграцияны тарату үшін Қазақстанға бастапқыда ESG қағидаттарын енгізу бере алатын оң сәттер туралы бизнестің хабардарлығы мен мүдделілігін арттыру қажет.
Орта мерзімді перспективада бизнес ESG-өлшемшарттарына көшуі тиіс, өйткені Мемлекет басшысы 11 қаңтарда Парламент Мәжілісінде сөйлеген сөзінде елдегі әлеуметтік-экономикалық ахуалды кешенді жақсарту жөніндегі бағыттардың бірі инвестициялық тартымдылықты қалпына келтіруді айқындады. Тапсырма аясында Инвестициялық саясаттың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасын қабылдау жоспарлануда. Инвестицияларды тарту саясаты ESG, жаһандық энергетикалық және технологиялық көшу талаптарын ескере отырып қайта қаралатын болады.
———
2022 жылғы қаңтардан бастап "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ-да ESG (Environmental, Social, and Corporate Governance) сараптама орталығы құрылды. Орталықтың ғылыми-зерттеу қызметінің негізгі бағыты-ESG, төмен көміртекті даму, жасыл экономика қағидаттарына сәйкес тұрақты экономикалық даму саласында ғылыми, зерттеу және талдамалық жұмыстар жүргізу.
