Бюджеттің IV-деңгейі кірістерінің серпіні туралы
17.02.2022
Бюджеттің төртінші деңгейі кірістерінің серпіні туралы Жергілікті өзін-өзі басқару реформасы шеңберінде 2020 жылдан бастап аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер деңгейінде дербес бюджет енгізілді[1], деп атап өтті "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ (ERI) сарапшысы Қайсар Нығметов.
1-сурет. 2020 және 2021 жылдардағы жергілікті өзін-өзі басқару кірістерінің құрылымы, млрд теңге (ҚР ҚМ МКК деректері бойынша) Оның есептеулері бойынша, 2020 жылдың көрсеткіштері бойынша жергілікті өзін — өзі басқару бюджетінің кірістері 252 млрд теңгені құрады, оның 34 млрд теңгесі немесе 13,4% – ы-өз кірістері және 218 млрд теңгесі-жоғары тұрған бюджеттен трансферттер. 2021 жылғы кірістер 187 млрд теңгені құрады, оның ішінде меншікті кірістер 32 млрд теңгені (17,1%), ал трансферттер – 155 млрд теңгені құрады (1-сурет).
Өңірлер бөлінісінде жеке кірістер 2-суретте көрсетілген. 2021 жылы 2020 жылмен салыстырғанда жергілікті өзін-өзі басқарудың меншікті кірістерінің көлемі он өңірде төмендеді, төрт өңірде өсу байқалады: Түркістан облысы (+373 млн.теңге), Маңғыстау (+61 млн. теңге), Қызылорда (+ 26 млн. теңге), Қарағанды Жергілікті өзін - өзі басқарудың меншікті кірістерінің төмендеуінің негізгі себебі арнаулы салық режимдерін қолданатын микро және шағын кәсіпкерлік субъектілерін 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап 2022 жылғы 31 желтоқсан аралығындағы кезеңде алынған кірістерден салық төлеуден босату болып табылады.
2-сурет. Өңірлер бөлінісінде 2020 және 2021 жылдардағы жергілікті өзін-өзі басқару бюджетінің жеке кірістері, млрд теңге (ҚР ҚМ МКК деректері бойынша) Бюджеттің IV-деңгейіндегі кірістер салық түсімдерінен, түрлі төлемдерден, айыппұлдардан, коммуналдық мүліктен түсетін кірістерден және жоғары тұрған бюджеттен берілетін трансферттерден қалыптастырылады.
Сарапшы жеке тұлғалардың көлік салығын төлеу жыл соңына дейін жүзеге асырылғанын, яғни барлық түсімдер желтоқсан айында жергілікті өзін-өзі басқару бюджетіне түскенін, бұл оларды дереу пайдалануға және болжауға мүмкіндік бермейтінін айтады. 2020 жылы түзетулер қабылданды және жеке тұлғалардың көлік салығын төлеу мерзімі – есепті жылдан кейінгі жылдың 1 сәуіріне дейін ауыстырылды. Яғни, 2021 жылғы түсімдер, шын мәнінде, 2020 жылғы кейінге қалдырылған төлемдер болып табылады. Бұл ретте көліктің тиісті ауылдық "тіркеуі" бола бермейді, бұл да ауылдық округтер бюджеттеріне түсетін түсімдерді азайтады. Бұл әсіресе облыс орталықтарының, ірі қалалардың айналасында орналасқан ауылдарға қатысты. Жеке табыс салығынан түсетін түсімдер "Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлем" сияқты түсімдерден түсімдер 140 — тан 246 млн теңгеге дейін өсті. "Түсімдердің бұл түрін жинау әкімдердің жергілікті қоғамдастықпен және кәсіпкерлермен белсенді жұмысына, қаражаттың өз елді мекенінің түрлі мәселелерін шешуге бағытталатынын түсіндіруге байланысты", - деп түсіндірді Қайсар Нығметов.
1-кесте. 2020-2021 жылдардағы бюджеттің IV-деңгейі кірістерінің құрылымы
ҚР Салық кодексіне сәйкес облыстардың жергілікті өкілді органдарының елді мекендердегі үй-жайлардың шегінен тыс ашық кеңістікте және облыстық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде орналастырылатын сыртқы (көрнекі) жарнама бойынша ай сайынғы базалық төлемақы мөлшерлемелерінің мөлшерін сыртқы (көрнекі) жарнаманың орналасқан жеріне байланысты екі еседен асырмай арттыруға құқығы бар. Бірақ өңірлерде бюджетті толтырудың бұл құралы белсенді пайдаланылмайды. "Өткен жылы енгізілген аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер әкімдерінің тікелей таңдаулары әкімнің халық алдында есеп беруін қамтамасыз етуге, оның жергілікті халықтың қажеттіліктері мен проблемаларына жедел әрекет етуін арттыруға мүмкіндік береді", — деп санайды ERI сарапшысы. - жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем; - жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдер; - жер учаскелерін жалдау құқығын сатқаны үшін төлем. Жергілікті өзін-өзі басқару бюджетіне түсімдердің қосымша түрлерін беру есебінен "фискалдық орталықсыздандыру" деп аталатын жұмыс жалғастырылуға тиіс. "Бұл ретте өңірлік экономиканы дамыту және жергілікті бюджеттердің кірістерін ұлғайту, өңірлердің республикалық бюджетке тәуелділігін азайту бойынша жергілікті атқарушы органдар мен жергілікті өзін — өзі басқару органдарын ынталандыру шараларын әзірлеуді жалғастыру қажет", - деп түйіндеді сарапшы. [1] 2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша: 2 345 жергілікті қоғамдастық, оның ішінде 48 аудандық маңызы бар қала, 26 кент, 85 дербес ауыл, сондай-ақ 6 231 ауыл мен
Қарау саны: 4302 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
