«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ (ERI) сарапшылары әркімнің білуі тиіс климаттық әсерлер, бейімделуі және осалдық туралы климаттың өзгеруі жөніндегі Үкіметаралық сарапшылар тобының соңғы баяндамасынан маңызды тұжырымдар дайындалды. 

1.  Адамның іс-әрекетінен туындаған климаттың өзгеруі экологияға және адамдарға өте қарқынды, жиі әсерін тигізеді және бұрынғыдан қарағанда географиялық қамтуы кең

Жоғары температура орман өрттерінің саны мен ауқымының өсуіне, су тасқынының рекордтық көлеміне, қатты ыстыққа, құрғақшылыққа әкеледі. Бұл теріс процестер миллиондаған адамдардың азық-түлік қауіпсіздігінің төмендеуіне әсерін тигізеді. Мысалы, әлем халқының жартысы дерлік жылына кемінде бір ай су қаупіне тап болады.

Климаттың өзгеруі сондай-ақ бүкіл экожүйелерге зиянын тигізеді. Жануарлардың кейбір түрлерінің жойылып кетуі, олардың басқа тіршілік ету аймақтарына («Солтүстік» аймақтарға) көшуі байқалады.

Температураның көтерілуінің әртүрлі аурулардың таралуына әсерін атап өткен жөн (Батыс Ніл вирусы, Лайм ауруы, безгек, тырысқақ).

2.  Таяудағы болашақта әлем климаттың өзгеруінің одан да ауыр салдарына тап болады

Тіпті әлем көміртек бейтараптығына қол жеткізген кезде де, атмосферадағы парниктік газдар мен ағымдағы шығарындылар айтарлықтай теріс салдарға әкеліп соғады. КӨҮСТ бағалауы бойынша, келесі онжылдықта климаттың өзгеруі қосымша 32 — 132 млн адамның аса кедейлікке ұшырауына алып келеді.

Жаһандық жылу азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. 

Сондай-ақ, жаһандық жылу ыстықпен, жүрек-қан тамырлары ауруларымен және психикалық денсаулық проблемаларымен байланысты өлім-жітімді арттырады.

Экожүйелер сондай-ақ, негізінен нашар жағына қарай түбегейлі өзгерістерге тап болады.

3.  Қауіптер климаттың өзгеруінің қайтымсыз салдарын тудыра отырып, температураның жоғарылауымен тез артады

Қосымша жылудың 1 градусының оннан бір бөлігі адамдарға, түрлерге және экожүйелерге қауіп төндіреді. Тіпті жаһандық жылуды 1,5°C – қа дейін шектеу - Париждың Климаттық келісімінің жаһандық мақсаты – барлық адамдар үшін оңтайлы шешім болып табылмайды.

Мысалы, жаһандық жылыну 1,5°C-қа артқан кезде, бүкіл әлемдегі көптеген мұздықтар толығымен жойылады немесе массаларының көп бөлігін жоғалтады; 2030 жылға қарай тағы 350 миллион адам су тапшылығына; құрлықтағы жануарлардың 14%-ы жойылып кету қаупіне тап болады.

Орталық Азия үшін мұздықтар су ресурстарының теңгерімін қамтамасыз етуде және сақтауда негізгі рөл атқарады. Қазіргі таңда мұзтанушы-зерттеушілер мұздықтардың жаппай шегінуін атап өтуде, бұл Орталық Азияның су ресурстары жүйесінің заманауи тепе-теңдігіне қауіп төндіруде.

Сол сияқты, егер жылу аз уақыт болса да, 1,5°C-тан асса, қатты дауыл, қатты жылу мен құрғақшылықтың ұзақ кезеңдері, қатты жауын-шашын, теңіз деңгейінің тез көтерілуі, арктикалық теңіз мұзының жоғалуы және тағы басқа сол сияқты климаттың өзгеруінің әлдеқайда ауыр, жиі қайтымсыз салдары орын алады.

Температураның 1,5°C-тан асуы сондай-ақ маңызды салдары орын алатын оқиғалардың ықтималдығын арттырады, мысалы ормандардың жаппай қырылуына алып келеді, ал ол маңызды көміртегі сіңіргіштерін көміртек көздеріне айналдырады. 

КӨҮСТ бұл тәуекелдер бір-біріне қабаттаса береді деп болжайды, себебі бірнеше қауіптер бір мезгілде және сол аймақтарда пайда болады.

4. Теңсіздік, қақтығыстар мен даму проблемалары климаттық қауіптердің алдындағы осалдықты арттырады

Бүгінгі таңда 3,3-тен 3,6 миллиардқа дейін адам Климаттық әсерлерге өте осал елдерде тұрады (кіші арал мемлекеттері, Оңтүстік Азия, Орталық және Оңтүстік Америка, Сахараның шығысындағы Африканың көп бөлігі).

Кедейлік, басқарудың әлсіздігі және негізгі қызметтерге қол жетімділіктің шектеулі болуы қауіп-қатерге сезімталдықты арттырып қана қоймай, қауымдастықтардың климаттық өзгерістерге бейімделу қабілетін шектейді. Мысалы, осалдығы жоғары елдерде 2010-2020 жылдары құрғақшылық, дауыл мен су тасқыны салдарынан болатын өлім-жітімнің осалдығы өте төмен елдерге қарағанда 15 есе жоғары болды.

Қажетті экономикалық және әлеуметтік инфрақұрылымы жоқ қалаларда бейресми елді мекендердің айтарлықтай өскені байқалады. Климаттық тәуекелдерге ұшыраған салаларда (ауыл шаруашылығы, балық аулау, туризм) қызметті енгізу мүмкіндігінің төмендеуіне байланысты, үрдіс ауылдық жерлерден едәуір ағынмен күшеюде. 

Қалалық және ауылдық дамудың мұндай модельдері экожүйелерді климаттың өзгеруіне қарай осал етеді. Жерді пайдаланудағы өзгерістер, тіршілік ету ортасының бөлінуі, түрлердің ластануы және пайдаланылуы экологиялық тұрақтылықты әлсіретеді. Ал экожүйенің жоғалуы, өз кезегінде, адамдардың осалдығын арттырады.

5.  Бейімделу маңызды мәнге ие. Нақты шешімдер бар, алайда, осал «қауымдастықтар» қосымша қолдауға ие болуы керек

Қазіргі таңда 170 елдің Климаттық саясаты бейімдеу шараларын да қамтиды.

Алайда, біріншіден, осы шаралардың көпшілігі «жоспарлы» күйінде қалды, яғни іске асырылған жоқ; екіншіден, бейімдеу жөніндегі саясаттың өзі айтарлықтай дәрежеде «шағын ауқымды» сипатқа ие болады, тек ағымдағы әсерге және тиісінше, қысқа мерзімді тәуекелдерге ғана әсер етеді.

Қалыптасқан жағдайдың негізгі себебі - бейімделу шараларын қаржыландырудың болмауы.

Бейімделудің күш-жігерінің біркелкі бөлінбеуі тағы бір теріс фактор болып табылады.

КӨҮСТ бағалауы бойынша, дамушы елдер үшін ғана 2030 және 2050 жылдарға бейімделу қажеттілігі жылына тиісінше 127 миллиард долларға және 295 миллиард долларға жетеді. Қазіргі таңтаңда бейімделуге бақыланатын Климаттық қаржыландырудың тек 4-8%-ы ғана келеді.

Сондай-ақ, есепте бейімделудің қолданыстағы нұсқалары, егер олар жеткілікті түрде қаржыландырылса және мүмкіндігінше тез іске асырылса, климаттық тәуекелдерді төмендетуі мүмкін екендігі атап өтілді (соның ішінде бюрократияны төмендету, билік пен азаматтық және жеке сектор ұйымдары арасындағы әріптестік қатынастарды қалыптастыру, жергілікті деңгейде билік органдарының шешімдерді қабылдау процестерінің инклюзивтілігі және басқалары есебінен).

Бейімделудің негізгі бағыттары:

—  тиімді әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру:әлеуметтік қорғау бағдарламалары, денсаулық сақтауды, санитарлық инфрақұрылымды жақсарту жөніндегі бағдарламалар және басқалар;

— экожүйенің бейімделуі: экожүйелерді қорғаудан, қалпына келтіруден және тұрақты басқарудан бастап, ауыл шаруашылығының тұрақты әдістеріне дейінгі кең ауқымды шаралар;

— жаңа технологиялар мен инфрақұрылым: ауыл шаруашылығының тұрақты сұрыптары, жақсартылған мал шаруашылығы немесе күн және жел энергиясы сияқты жетілдірілген технологияларға қол жеткізу.  

6.  Климаттың өзгеруінің кейбір салдарына бейімделу мүмкін емес. Зиянды жоюға арналған шұғыл шаралар қажет

Климаттық әсерлердің ауыр болғаны соншалық, бейімделудің ешқандай шаралары зиянды тиімді түрде алдын ала алмайтын кезде жаһандық жылу көптеген жүйелердің (эко, әлеуметтік жүйелер) соқтығысуына немесе бейімделу шегіне тез жақындауына әкеледі. Мысалы, кейбір халықтың топтарына мұхиттардағы су деңгейінің жоғарылауына байланысты тұрғылықты жерлерінен кетуге тура келді.

Жаһандық температура көтерілген сайын жағдай нашарлай түседі. Сонымен, жаһандық жылудың айтарлықтай салдары болуы мүмкін, оған бейімделу мүмкін емес: 1,5°C – тан жоғары жылу – кейбір қауымдастықтар судың жетіспеушілігіне тап болады, 2,0°C – негізгі дамып келе жатқан аймақтарда жүгері өндірісі бұзылады, 3,0°С - Еуропаның оңтүстігінде қауіпті жоғары жылу орын алады.