Кедейлерге қалай көмектесуге болады? Тікелей және жанама қолдау шаралары

"Экономикалық зерттеулер институты" АҚ сарапшысы Асқар Рахымжанов (ERI) "Казахстанская правда" газетіне Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Үкімет әзірлеген халықтың табысын арттыру шаралары туралы айтып берді.

Басылым сайтынан мақаланың толық мәтінін ұсынып отырмыз:

Тәсілдер қайта қаралды

- Бүкіл бағдарламаны шартты түрде тікелей және жанама шараларға бөлуге болады. Тікелей шаралар бюджет қызметкерлерінің жалақысын арттыруға бағытталған. Жанама-халықты жұмысқа орналастыру, кәсіптік даярлау (қайта даярлау), өз бетінше жұмыспен қамту кезінде жәрдемдесу есебінен олардың өсу мүмкіндіктерін кеңейту арқылы еңбек және кәсіпкерлік кірістерді арттыруға. Оларға өңдеу өнеркәсібі мен кәсіпкерлік кәсіпорындарының өнімділігін арттыру құралдары да енгізілген, - деді ҚР Ұлттық экономика министрлігінің "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ Макроэкономикалық зерттеулер және болжамдау орталығы директорының орынбасары Асқар Рахымжанов.

Соңғы бес жылда қазақстандықтардың табысы ­атаулы мәндерде өскен сияқты. Яғни, 2016 жылы атаулы кірістер 76,7 мың теңгені, ал 2021 жылдың соңына қарай-128,4 мың теңгені құрады. Алайда, 2019 жылдан кейін халықтың нақты кірістерінің өсуі төмендей бастады және 2021 жылға қарай 3,1%-ға, 2019 жылы 6,4%-ға жетті.

Сарапшы атап өткендей, бағдарламаны қабылдау халық табысының құрылымында еңбек қызметінен түсетін кірістер төмендеп, әлеуметтік трансферттердің үлесі өсіп келе жатқанын ескере отырып, бұрынғыдан да қажетті болып келеді. 2021 жылдың үшінші тоқсанында кірістер мен трансферттер үлесі 2016 жылғы трансферттер 18,1%, ал кірістер 69,3%-ы кезінде 68%-ды және тиісінше 25,3%-ды құрады. Барлық осы деректер халық табысының төмендегенін және мемлекет тарапынан трансферттерге тәуелділіктің күшеюін көрсетеді.

Оларға қол жеткізу үшін ауыл шаруашылығында, туризмде, өңдеу ­өнеркәсібінде, сондай-ақ инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру кезінде жұмыспен қамтуды арттыру жоспарлануда.

- Етті (ІҚМ, ұсақ мал мен жылқы өсіру) және сүтті мал шаруашылығында жаңа 50 мың отбасылық шаруашылық құру ауыл тұрғындарының жұмыспен қамтылуын арттыруға және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл ауыл ­шаруашылығы мақсатындағы жерлерді айналымға тартудың жаңа нысандарының, сондай-ақ бау-бақша және көкөніс өсіру үшін 400 мың гектар суармалы жерді игерудің арқасында мүмкін болады.

АӨК-де өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу, жылыжайларды, көкөніс қоймаларын, сүт-тауар фермаларын іске қосу бойынша инвестициялық жобаларды жүзеге асыру болжанып отыр.

АӨК – те өз бизнесін ашу үшін 42 мың азаматқа, оның ішінде 37 мың ауыл тұрғынына микрокредиттер берілетін болады, - деп хабарлады АӨК саласындағы жұмыспен қамтуды арттыру шаралары туралы Асқар Рахымжанов. - Мемлекет жаңа 100 балық өсіру шаруашылығын құруды, 6 400 км суару каналдарын жөндеу мен қайта жаңартуды қолдайтын болады.

Жұмыспен қамтуды ынталандыру

Инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру шеңберінде жұмыспен қамтуды арттыру алты ұлттық жоба есебінен жүргізілетін болады: "Қуатты өңірлер-ел дамуының драйвері", "Дені сау ұлт" "Әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау", "Білімді ұлт" "Сапалы білім", "Ұлттық рухани жаңғыру", "Жасыл Қазақстан", "Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс".

Сарапшы атап өткендей, жұмыспен қамтылған халықтың төмен табысы қызметкерлердің едәуір бөлігі (4,9 млн адам) нәтижесіз еңбекпен айналысатындығымен түсіндіріледі. Бұл ретте 3 млн жалдамалы қызметкер жалақы деңгейі төмен өнімділігі төмен салаларда жұмыс істейді.

- Көбінесе бізде жоғары деңгейлі дағдыларды қажет етпейтін жұмыс орындары құрылады, бұл өнімділік пен жалақыға әсер етеді. Мұның себебі табыстың өсуінде елеулі әлеуеті бар өңдеу өнеркәсібінің (әсіресе терең қайта өңдеу өнімдерін шығаратын жоғары технологиялық кәсіпорындардың) әлсіз дамуында жатыр, – деп түсіндірді Асқар Рахымжанов. – Осыған байланысты өңдеу өнеркәсібін дамыту және оны жаңғыртуды жүргізу үшін жағдай жасау қажет, бұл өнімділігі жоғары ­жұмыс орындарын құруды ынталандыратын болады.

Атап айтқанда, мұнай-газ саласындағы жаңа өндірістер мен технологияларды оқшаулау, оның ішінде тікелей инвестициялар қорынан қаржыландыру тетігі арқылы, сондай-ақ ел аумағындағы болашақ ірі мұнай-газ жобаларында жобалық жұмыстарды ынталандыру арқылы мұнай-газ-химия кластерін құру болжанып­ отыр. Энергетикалық кешенді жаңғырту жалғастырылады. Өңдеуші өнеркәсіп тауарларының номенклатурасы кеңейтілетін болады және ғылыми жоғары технологиялық жобаларды орындау және неғұрлым перспективалы ғылыми әзірлемелерді коммерцияландыру арқылы өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарын жаңғыртуды ынталандыру.

- Халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдау үшін, мысалы, коммуналдық төлемдерді төлеу кезінде оларды жеке топқа бөлу жоспарлануда. Олар үшін сатып алушылар мен көмір өндірушілер арасындағы делдалдардың саны азайғаннан кейін көмірдің құны төмендейді. Яғни, бағдарламада халықтың осы топтарының шығындарын тікелей төмендетуге бағытталған шаралар ұсынылған. Жанама шараларға ­, мысалы, әр өңірде көп балалы әйелдерді қолдау және қолдау орталықтарын құруды жатқызуға болады. Бизнес-идеяларды іске асыру үшін әлеуметтік жағынан осал халыққа өтеусіз гранттар беру арқылы кәсіпкерлікті ынталандыру жоспарлануда, – деп түсіндірді Асқар Рахымжанов.

Масылдықты қабылдамау

Қазақстанның шағын және орта кәсіпкерлігі халықтың шамамен 40% - ын жұмыспен қамтумен қамтамасыз етеді, яғни ұқсас көрсеткіш орта есеппен үштен екісінен асатын ЭЫДҰ елдеріне қарағанда төмен.

Бұл ретте республикадағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің ­үлесі 99,8% – ды, ал орта кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі небары 0,2% - ды құрайды. Шағын кәсіпкерлік 10 жұмыс орнының 9-ын құрайтынын, яғни жұмыспен қамтуды дамыту үшін негізгі болып табылатынын атап өткен жөн.

Сонымен бірге, орта кәсіпорындар жұмысшыларының жалақысы шағын кәсіпорындар жұмысшыларына қарағанда екі есе тез өсуде (­үш жыл ­ішінде орта бизнес субъектілерінің жалақысы ­36,5% – ға, ал шағын кәсіпорындарда-18,7% - ға өсті).

- Сондықтан да орта кәсіпорындарды дамытудың бірінші дәрежелі мәселесі елдің басымдықтарына кіреді, өйткені ол халықтың табысын сапалы арттырудың басты құралы болып табылады. Алайда, жұмыспен қамтуды арттыру үшін негіз болып табылатын шағын кәсіпорындарға зиян тигізбейді", – дейді сарапшы.

Оның айтуынша, бұл ­шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдай жасаудың арқасында қол жетімді болады. Атап айтқанда, ШОК-ты қолдаудың өңірлік бағдарламасы шеңберінде кредиттер мен микрокредиттер бойынша жергілікті бюджет қаражатынан субсидиялар беру жолымен. 5% мөлшерлеме бойынша жеңілдікті микрокредит беруді және моно-, шағын қалалар мен ауылдық елді мекендерде кепілдік берудің жаңа құралын енгізу белгіленіп отыр. Цифрлық сервистер (платформалық жұмыспен қамту) арқылы қызметтер (фрелансинг) көрсететін адамдардың жұмыспен қамтылуына және қызметін формализациялауға жәрдем көрсетілетін болады, ал тетікті іске асыру үшін салықтар мен әлеуметтік төлемдерді төлеудің оңайлатылған жүйесін енгізу мүмкіндігі қаралады.

Халыққа және бизнеске ақылы негізде көрсетілетін барлық квазимемлекеттік және жеке қызметтерді оңтайландыру жүргізіледі.

Асқар Рахымжановтың айтуынша, ШОК-та жұмыс істейтін қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыруға олардың өндірістік және тұтынушылық қажеттіліктері шеңберінде жер қойнауын пайдаланушы ірі кәсіпорындардың (тамақ өнімдері, арнайы киім, қорғаныш костюмдері) айналасында, сондай-ақ олардың шикізат өнімдері негізінде өңдеу өнеркәсібінде шағын және орта бизнесті дамыту жөніндегі кешенді бағдарлама қабылдау ықпал ететін болады, оның ішінде құрылыс, металлургия және машина жасау салаларында.

Сарапшының айтуынша, Халықтың табысын арттырудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасының нәтижелілігі ақпараттық-түсіндіру жұмысының тиімділігіне байланысты болады, оның мақсаты "Ең бастысы-лайықты еңбек және масылдықты қабылдамау!» имиджді қалыптастыру болып табылады. Ол үшін халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруға мүмкіндік беретін фильмдер, бейнероликтер және ақпараттық жұмыстың басқа да элементтерін қамтитын іс-қимыл жоспары құрылды.

"Казахстанская правда" сайтындағы мақаланы оқу