Қазақстан қалаларында халықтың өсуі туралы

Қазақстан қалаларындағы өмір сүру сапасын бағалау шеңберіндегі зерттеудің аралық қорытындылары

Қалаларды дамыту факторларының бірі - елді мекендегі демографиялық үрдістерді бағалау. Теориялық тұрғыдан алғанда, халықтың өсуі қалада салыстырмалы түрде қолайлы өмір сүру ортасын, ал халықтың азаюы, керісінше, аз қолайлы өмір сүру факторларын көрсетеді. 

"2021-2022 жылдар аралығында қалалар 2,24% - ға өсті (бағалау 25 қала бойынша жүргізілді). Абсолюттік мәнде өсім 241 212 адамды құрады. Бұл көрсеткіш Ақтау қаласының халық санымен салыстырылады", - деп атап өтті "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ сарапшысы Азамат Саменов.

Өсімнің 26%-ы Нұр-Сұлтанға (Риддер қаласының тұрғындарымен салыстыруға болады), 22%-ы Алматыға (Щучинск қаласының тұрғындарымен салыстыруға болады) және 18%-ы Шымкентке (Сарыағаш қаласының тұрғындарымен салыстыруға болады) тиесілі болды. Нәтижесінде, санның өсуінің 2/3 бөлігі үш мегаполиске тиесілі.

Бірқатар қалаларда ауылдардағы халық санының өсуіне айтарлықтай әсер етті. Мысалы, Атырау бойынша қала әкімшілігіне кіретін ауылдық аумақтардың өсімі негіз-қаланың өсімінен 4,7 есе, Қызылордада – 2,2 есе, Талдықорғанда – 3,5 есе, Жаңаөзенде – 3,7 есе, Өскеменде-5,6 есе артық.

2021-2022 жылдар кезеңінде жүргізілген талдау шеңберінде алдын ала мынадай қорытынды жасауға болады:

Біріншіден, Қазақстанның батыс және оңтүстік бөлігінде орналасқан қалаларда халықтың өсуі аралық ауылдық аумақтарда тұратындар санының ұлғаюы есебінен және тек содан кейін ғана негіз-қала есебінен жүреді.

Екіншіден, елдің көптеген солтүстік және шығыс қалаларында, сондай-ақ моноқалаларда халықтың азаюы немесе шамалы өсуі (1% - дан аз) байқалады. Бұл ретте Өскеменде, Павлодарда халық санының өсуі аралық ауылдық аумақтарда халық санының ұлғаюы есебінен қамтамасыз етіледі, ал негіз-қалаларда халық өспейді, не қысқаруда. Моноқалаларда негізгі қалалардағы халық саны тез азаяды, ал ауылдық жерлерде де төмендеу байқалады, бірақ ол аз және іс жүзінде қала халқының жалпы азаюын өтейді.

Үшіншіден, демографиялық өсудің ерекшеліктеріне сүйене отырып, халық қалаға іргелес аумақтарды белсенді игеруде деген қорытынды жасауға болады. Жергілікті билік органдары қалаларды әлеуметтік-экономикалық дамыту жөніндегі жоспарларды жүзеге асыру кезінде осы фактіні ескеруі тиіс.

Анықтамалық: Мысалы, Алматы облысында үш ауысымда оқытатын 54 мектеп бар. Географиялық тұрғыдан аталған мектептер Алматыға тікелей жақын орналасқан. Негізгі қалаға іргелес ауылдық аумақтарды адамдар белсенді түрде қоныстандыратыны анық, бұл кейіннен олардың әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етеді. Осылайша, үш ауысымдық оқыту білім беру сапасына теріс әсер етуі мүмкін, нәтижесінде оқушылардың жоғары оқу орындарына түсуге дайындық деңгейіне әсер етеді, сондай-ақ тұтастай алғанда аймақтағы "адами капиталдың" сапасын төмендетеді.