ERI сарапшысының Мемлекет басшысы Қ. К. Тоқаевтың  Қазақстан халқына "Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам" Жолдауына түсініктемесі, 2022 жылғы 1 қыркүйек

Жолдау мәтінімен танысқаннан кейін бірінші көзге түсетіні - әділеттілік пен теңсіздікті азайту мәселесінің нақты айқындалуы. Мұны "сән – салтанат салығын" енгізу, жеке білім беру ваучерлерін енгізу, оқуға жеңілдікпен кредит беру және жастар кәсіпкерлігін қолдау, "Ұлттық қор-балаларға" жаңа бағдарламасын әзірлеу және басқа да бірқатар жайттардан байқауға болады, деп атап өтті "Экономикалық зерттеулер институты" АҚ (ERI) Орталығының директоры Қайсар Нығметов.

Президент экономиканың түрлі секторларында сараланған салық мөлшерлемелеріне көшу қажеттігі туралы да мәлімдеді.

"Мысалы, ауылдық жерлер үшін: мүлікке, ірі қалалардың айналасындағы жерге, агломерациялар шегінде салық ставкаларын қайта қарау, саралау қажет", - деп есептейді Қайсар Нығметов.

Сондай-ақ, бюджеттік процестерді түбегейлі жеңілдетіп, өңірлерге салық түсімдерін беруді жалғастыру қажеттігі айтылды.

Салықтар мен төлемдердің қосымша түрлерін бюджеттің 4-ші деңгейіне беру де жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық дербестігін арттыруы тиіс.

"Халықтық қатысу бюджеті" жобасына қатысты, ауыл деңгейінде барлық бюджет іс жүзінде осындай болуы тиіс, аудандық маңызы бар қалаларда аулаларды, қоғамдық, жасыл кеңістікті жайластыру мәселелері бойынша тұрғындардың пікірін көбірек тыңдайтын болады.

Президент жол сапасы мәселесін дәстүрлі түрде  көтереді. Мәселен, бірқатар облыстарда жергілікті жолдар желісін ауқымды қайта жаңарту қажет. Ең өткір проблема батыс облыстарда тұр, онда жергілікті жолдардың қанағаттанарлықсыз жағдайдағы үлесі жоғары болып қалуда (БҚО – 61%, Атырау облысы – 30%, Ақтөбе облысы – 34%, 2021 жыл).

Ауылішілік жолдарда да проблемалар бар. Олардың қанағаттанарлықсыз жағдайдағы ұзындығы – 18,3 мың км немесе кентішілік жолдардың жалпы ұзындығының 34,3% – ы (53,3 мың км). Ең нашар жағдай Алматы-3,6 мың км, Түркістан – 3,2 мың км, Шығыс Қазақстан-2,1 мың км және Батыс Қазақстан (1,4 мың км) облыстарында байқалады.

"Ауыл – Ел бесігі" жобасы ауыл инфрақұрылымын дамыту мәселелерін, "Дипломмен ауылға" жобасы әлеуметтік сала кадрларын бекіту мәселелерін шешеді.

Ауыл экономикасын дамыту, атап айтқанда, жұмыспен қамтуды, кірісті арттыру мәселелері бірінші орынға шығады. Ауылшаруашылық қызметіндегі жұмыспен қамту әлеуеті әлі де таусылған жоқ. Осыған байланысты Президент кооперацияны дамыту мәселесін қозғады.

"Пилоттық жоба бойынша халықтың табысын арттыру бойынша 2020 жылы Жамбыл облысында іске асырылған пилоттық жоба болған шығар. Бұл жобаның бірқатар бағыттары болды: үй жанындағы учаскелерді тиімді пайдалану, мал шаруашылығын дамыту, пай жерлерін тиімді пайдалану, кооперативтерді жарақтандыру, ауылда шағын бизнес ашу. 2,5 мың микрокредит берілді, жобаға 10 ауданның 11 ауылдық округінен 8 337 аула (51,1 мың тұрғын) қатысты (кредиттер уақтылы өтеледі).

Жобаның бюджеті 9,2 млрд теңгені құрады (республикалық бюджеттен 7,2 млрд теңге, жергілікті бюджеттен 2 млрд теңге).

"Бұл жоба Президенттің экономиканы, бизнесті толық қаржыландырмау туралы тезисін растайды", - деп есептейді Қайсар Нығметов.

Оның айтуынша, аталған жоба басқа өңірлерге таралса, бюджеттен қомақты қаржы бөлу талап етіледі. Бұл ретте банктерді ауыл экономикасына кредит беруге ынталандыратын қаржыландыру құралдарын әзірлеу қажет.

"Дені сау ұлт" әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау" ұлттық жобасы аясында 2023 жылға қарай ауылдық елді мекендерде 137 фельдшерлік-акушерлік, медициналық пункттер мен дәрігерлік амбулаториялар ашу жоспарланған болатын.

"Енді Президент бұл үдерісті жеделдетеді және екі жыл ішінде 650 ауылда медициналық мекемелер пайда болуы тиіс. Бұл кадрлық қамтамасыз ету және ауылдарға мамандарды тарту мәселесін қозғайды. Мұнда "Дипломмен ауылға" жобасы өз рөлін атқарады", — дейді сарапшы.

32 аудандық аурухана жаңғыртылып, ауданаралық көпсалалы мекемелер болып қайта құрылады, бұл ауыл тұрғындарына сапалы медициналық қызметтерді жақындатуға мүмкіндік береді.

Мемлекет басшысы жергілікті өзін-өзі басқару, қоғамдық кеңестердің, пәтер иелері кооперативтерінің (ПИК) және мүлік иелері бірлестіктерінің (МИБ) қызметін қайта форматтау мәселелеріне барынша назар аударуға шақырды. Бұл әсіресе "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" заң жобасын әзірлеу тұрғысынан өзекті.

"Маңызды сәт — Президенттің барлық тапсырмаларын іске асыру барысы туралы халықты ақпараттандыру бойынша түсіндіру жұмыстары. Биылғы жолдау үшін белгілі бір мәселелерге қол жеткізудегі прогресс тұрақты негізде көрініс табатын жеке сайт құру мүмкін болатын шешім болуы мүмкін", — деп қорытындылады ERI сарапшысы.