«Рейтингтер не дейді?» Осы айда «Ғылым» бағыты бойынша көрсеткіштерді қарастырайық.
03.07.2023
Халықаралық салыстырулар үшін ҒЗТКЖ персоналын бағалау көрсеткіштерінің бірі адам ресурстарын пайдаланудың тиімділігін көрсететін неғұрлым ақпараттандыратын көрсеткіш болып саналатын Толық уақыт жұмысының баламасы (FTE) болып табылады. IMD жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингі FTE, мыңмен өлшенген ҒЗТКЖ саласындағы қызметкерлердің санын ескереді. Ақпарат көзі - ЮНЕСКО. Әдістемеге сәйкес, 1 FTE бірлігі 1 жыл бойы толық уақытты жұмыс істейтін 1 адамға немесе бірнеше толық емес жұмыс істейтін адамдарға немесе бір адам жылына сәйкес келетін қысқа мерзімге тең. Осылайша, қызметкер зерттеу мен әзірлеуге 30%, ал басқа қызмет түрлеріне 0,3 FTE уақыт жұмсайды. Сол сияқты, егер ғылыми-зерттеу бөлімінде толық уақытты жұмыс істейтін және небәрі алты ай жұмыс істейтін қызметкер 0,5 FTE-ге әкеледі. IMD-2023 рейтингінің нәтижелері бойынша Қазақстанда ҒЗТКЖ саласындағы қызметкерлер саны 16,1 мың FTE құрады. Осы ретте 2018 жылға арналған бұл мән үшінші жыл қатарынан рейтингте қолданылады. Осыған қарамастан, Қазақстанның позициялары өзгерік, 2023 жылғы рейтингте ел 43-тен 49-орынға төмендеді. Қазақстанда ҒЗТКЖ саласындағы қызметкерлер саны 0,6 мың FTE-ге азайды (IMD-2020 ж. – 2016 ж. деректер). Қазақстанмен қатар 2018 жылдың деректері де 6 ел бойынша пайдаланылды (Қытай, Бразилия, Үндістан, Индонезия, Филиппин, Катар). Басқа елдер бойынша 2023 жылғы рейтингте негізінен 2021, 2020 (6 ел), 2019 (5 ел) жылдарының деректері пайдаланылды.  Қазақстан 16,1 мың FTE мәнімен Литва (14,9 мың FTE), Моңғолия (7,1 мың FTE), Латвия (7,1 мың FTE), Эстония (6,8 мың FTE) сияқты елдерден озып тұр. Бірақ, жетекші елдерден әлі де алшақтық айтарлықтай. Мәселен, жетекші елдердің үштігінде ҒЗТКЖ саласында толық жұмыспен қамтуға баламалы жұмыскерлер саны орта есеппен 2 798,8 мың (Қытай - 4 381,44 мың FTE, АҚШ - 2 415,11 мың FTE және Бразилия - 1 600 мың FTE). Әрине, айтарлықтай алшақтыққа әсер ететін факторлардың бірі – көшбасшы елдерде басқа елдерден басым болатын жұмыспен қамтылғандар саны: Қытай – 733,5 миллион адам, АҚШ – 158,29 миллион адам, Бразилия-98,05 миллион адам. Сонымен қатар, Қазақстанға қарағанда жұмыспен қамтылғандар саны аз, бірақ Еңбек өнімділігі жоғары елдер де бар. Мысалы, жұмыспен қамтылған Чехия (5,19 млн адам) Қазақстанға қарағанда (8,97 млн адам) 3,78 млн адамға төмен, ҒЗТКЖ-да Еңбек өнімділігі 5 есе, яғни 68,6 мың FTE-ге жоғары. Жалпы, Қазақстанда ҒЗТКЖ-дағы қызметкерлер саны жұмыспен қамтылған халықтың 2,5% құрайды және соңғы 10 жылда бұл көрсеткіште шамалы өзгерістер байқалуда. 2022 жылдың қорытындысы бойынша ҒЗТКЖ саласында 22 мыңнан астам адам жұмыс істейді, оның 18 мыңы зерттеуші мамандар болып табылады.  ҰСБ мәліметтері бойынша, 2022 жылы толық жұмыс уақытының баламасы 0,73 құрайды немесе жұмыс уақытының 73%-ы ҒЗТКЖ-ға жұмсалады. Анықталғандай, 18,0 мың ғылыми қызметкердің 13,1 мың адамы нақты күндізгі ғылыми қызметпен айналысады. Қызмет бағыттарын қарастыратын болсақ, қызметкерлердің айтарлықтай бөлігі жаратылыстану ғылымдары – 31,1%, техника және технология – 23,7%, гуманитарлық ғылымдар – 17,2%, әлеуметтік ғылымдар – 10,4%, медицина ғылымдары – 8 . 9% және ауыл шаруашылығы ғылымдары – 8,6%. Жас шегіне келетін болсақ, ҒЗТКЖ-мен негізінен 44 жасқа дейінгі (35-44 жас – 6443 адам, 25-34 жас – 5415 адам) жұмыс істейді, олардың қызметі негізінен Алматы және Астана (ҒЗТКЖ-дағы барлық қызметкерлердің тиісінше 40,9% және 18,9%) қалаларында орналасқан.  Жалпы, Қазақстанда ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстармен айналысатын қызметкерлер санының аз екендігін атап өткен жөн, бұл мемлекет тарапынан гранттар, жеңілдіктер және т.б. түріндегі жүйелі қолдауға қарамастан, олардың тартымсыздығымен байланысты. Өйткені, адами капиталды дамыту және оны өнімді нәтиже беретін білімді қажет ететін процестерге тарту елдің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың маңызды факторлары болып табылады. Елімізде 2029 жылға дейін елде зерттеушілер санын 2021 жылғы зерттеушілердің жалпы санынан 30% - ға және ҒЗТКЖ жүзеге асыратын ғалымдар мен зерттеушілердің жалпы санынан жас ғалымдардың үлесін 50% - ға ұлғайту жоспарлануда. Ол үшін Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы шеңберінде бірқатар қолдау шаралары көзделген.
Қарау саны: 1429 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
