«Рейтинг көрсеткіштері не туралы айтады?»
18.07.2023
Ғылым тақырыбын ашуды жалғастыра отырып, бұл жолы елдердің ғылыми-техникалық және экономикалық әлеуетін сипаттайтын ҒЗТКЖ шығындарын талдаймыз. ҒЗТКЖ шығыстары бойынша көрсеткіштер IMD әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінде және инновациялардың Ғаламдық индексінде қаралады. IMD 2023 рейтингінде ҒЗТКЖ-ға жұмсалған жалпы шығыстар бойынша ел ЖІӨ-нің 0,13% (257 млн. АҚШ доллары), тек Перуден (0,12%), Моңғолия мен Кувейттен (0,10%) озып кетті. «Бизнестің ҒЗТКЖ шығыстары» көрсеткіші бойынша Қазақстан ЖІӨ-нің 0,05% (90 млн. АҚШ доллары), тек Перу мен Индонезиядан (0,02%), сондай-ақ Моңғолиядан (0,01%) оза 59 елдердің ішінен 56 орынды алды. Анықтама үшін: ҒЗТКЖ шығыстары бойынша IMD әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінің көрсеткіштері ЮНЕСКО және ұлттық статистика деректері, ғылым және технологиялар саласындағы ЭЫДҰ көрсеткіштері негізінде есептеледі. IMD 2023 рейтинг ісінде 2021 жылғы деректер пайдаланылған.  Осылайша, Қазақстанның рейтингтегі позицияларының шамалы жақсаруына қарамастан, ҒЗТКЖ-ға арналған жалпы шығыстардың және ЖІӨ-ден ҒЗТКЖ-ға арналған бизнес шығыстарының үлестері іс жүзінде өзгермейді, бұл елдің жыл сайын 10-шы аутсайдерлерге кіруіне әкеледі. ЖІӨ-ден ҒЗТКЖ-ға бизнес шығыстарының елеусіз үлесі Ғаламдық инновациялар индексі (бұдан әрі – ҒИИ) шеңберінде де расталады. Мәселен, ҒЗТКЖ-ға сәйкес Қазақстанда ҒЗТКЖ-ға бизнестің шығыстары 2018 жылдан 2022 жылға дейінгі кезең ішінде ЖІӨ-нің 0,1%-нен аспайды. Сондай-ақ ҒИИ шеңберінде ҒЗТКЖ-ға жалпы шығыстардан ҒЗТКЖ-ға бизнес шығыстарының және ЖІӨ-ден шетелден (шетелдік қаржыландырумен) ҒЗТКЖ шығыстарының үлестері бойынша көрсеткіштер ұсынылды. Анықтама үшін: ҒЗТКЖ шығыстары бойынша ҒИИ көрсеткіштерінің негізгі көздері негізгі ғылыми-техникалық көрсеткіштер бойынша ЮНЕСКО Статистика институты, Еуростат және ЭЫДҰ онлайн дерекқорлары, сондай-ақ ғылым мен техника көрсеткіштерінің Иберо-американдық және америкааралық желісі болып табылады. 2022 ҒИИ-де 2019 жылғы деректер пайдаланылған.  Мәселен, жоғарыда көрсетілген көрсеткіштер бойынша 2022 жылғы ҒИИ-да Қазақстан тиісінше 132 елден 34 (ҒЗТКЖ-ға жұмсалған жалпы шығыстардың 47,4%) және 90 (ЖІӨ-нің 0%) орынды иеленді. Бұл ретте, соңғы үш жылда жеке сектор тарапынан да, шетелдік инвесторлар тарапынан да төмен қызығушылыққа байланысты оң үрдістер байқалмайтынын атап өту қажет. ҚР ҰСБ деректері бойынша ЖІӨ – ден ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын ішкі шығындардың үлесі 2017-2021 жылдар кезеңінде де 0,13%-ті аспады (2022 жылы - 121,6 млрд теңге). Бұл ретте тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерге зиян келтіре отырып, ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер (ҒЗЖ) жағына қарай қаржыландыруда қиғаштық байқалады. Солай, үлес салмағы бойынша тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерге жұмсалатын шығындар қаржыландырудың жалпы көлемінің 13,7%–ін ғана алады (2022 жылы - 16,6 млрд теңге). Ал пайыздық арақатынаста бұл шығындардың үлес салмағы соңғы үш жылда 3,8% -ке азайды.  Эксперименттік әзірлемелерге жеткізілмеген ғылыми жобалардың нәтижелері есептер түрінде қалады және өнімнің тәжірибелік үлгілері түрінде іске асырылмайды. Нәтижесінде олар өндірістік кәсіпорындарға қызығушылық танытпайды. Осылайша, өнертабыстарды коммерцияландырудың төмен дәрежесінің негізгі себептері қаржыландырудың жеткіліксіздігі және бизнес жағынан қызығушылықтың болмауы болып табылады. Алайда, жан басына шаққандағы ҒЗТКЖ шығындары мен білімге негізделген экономиканың даму деңгейін сипаттайтын индекстер бойынша халықаралық рейтингтердегі елдердің позициялары, сондай-ақ жоғары технологиялық тауарлардың өндірісі мен экспортының көлемдері арасында тікелей өзара байланыстылық бар екенін атап өткен жөн. Осылайша, инновациялық даму көшбасшылары – Швейцария, АҚШ, Швеция және т. б. тарапынан ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге жиынтық жұмсалымдардың жоғары шоғырлануы байқалады.  Осыған байланысты, қазақстандық ғылыми жүйесінің индустрияның нақты қажеттіліктерінен, сондай-ақ дамудың қазіргі даму жағдайларында ғылыми-инновациялық құраушылардың ерекше маңыздылығы мен басымдылығынан алшақ орналасқан дәлелін ескере отырып, ҒЗТКЖ мәртебесі мен тиімділігін арттыруға бағытталған шаралар кешенін әзірлеу қажеттілігі туындайды.
Қарау саны: 1571 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
