2023 жылғы 1 тамызға мемлекеттік бюджет түсімдері

Ағымдағы жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша мемлекеттік бюджетке түсімдер 15 377,7 млрд. теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1 981,5 млрд. теңгеге немесе 14,7%-ке артық. Мемлекеттік бюджет түсімдерінің өсуі салық түсімдерінің оң серпінімен қамтамасыз етілді.

Салық түсімдерінің құрылымында 2023 жылдың алғашқы 8 айында ең үлкен өсімді ҚҚС көрсетті. Осылайша, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда ҚҚС түсімдері 1 058,1 млрд. теңгеге (+38,8%) өсті. Бюджеттің салық түсімдерінің өсуіне оң үлес 489,8 млрд. теңгеге (+20%) КТС және 252,4 млрд. теңгеге (+35,3%) ЖТС өсуімен байланысты.

Дегенмен, түсімдердің ұлғаюына қарамастан, мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы 97,7%-ке тең, бұл ретте 2023 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша кірістер ағымдағы жылға нақтыланған бюджеттің небәрі 62,6%-ін құрайды. 2022 жылы осыған ұқсас кезеңде бюджет кірістерінің атқарылуы 103,6%-ке тең болды, бұл өткен жылы жоспарланған кіріс көлемінен 69,4%-ті құрады.

 

Осылайша, 2023 жылдың келесі 4 айында мемлекеттік бюджет 37,4%-ке немесе 9 165,8 млрд. теңгеге толықтырылуы тиіс. Бұл ретте 2022 жылы осыған ұқсас кезеңде бюджетке тағы 5 929,2 млрд. теңге жинау қажет болды. Алайда, 2022 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджеттің кірісі 20 248,1 млрд. теңгені құрады, яғни атқарылуы 103,4%.

 

Сондай-ақ теңгенің АҚШ долларына қатысты бағамының серпінін ескере отырып, мемлекеттік бюджет кірістерінің орындалуы тамыз айындағы көрсеткіштерден жоғары болады деп болжауға болады. Дегенмен, экономикалық іскерлік белсенділік индексі (ағымдағы жылдың тамызында 49,8) экономикалық белсенділіктің шамалы баяулауын көрсетуі мүмкін, бұл бюджетке салықтардың кейбір түрлерін алмауға әкелуі мүмкін.

2023 жылдың 8 айының қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджеттің шығыстары 17 323,9 млрд. теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 24,7%-ке немесе 3 431,6 млрд. теңгеге артық. Негізінен, бюджет шығыстарының өсуі мемлекеттік бюджет шығындарының 3 089,3 млрд. теңгеге (+23,2%) ұлғаюының салдары болып табылады.

Бұл ретте 2023 жылдың 8 айының қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджет шығындарының атқарылуы 98,6%-ті, ал 2023 жылға нақтыланған шығыстар жоспарының үлесі – 68,1%-ті құрады. Өткен жылы 8 айдың қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджет шығыстарының атқарылуы 98,4%, ал 2022 жылға нақтыланған бюджетке үлес 60,7%.

 

2022 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджет шығыстарының атқарылуы 98%, демек, ағымдағы жылы шығындардың атқарылуының неғұрлым жоғары көрсеткішін күтуге болады.

 

Сондай-ақ, жоғарыда аталған бюджет шығыстарының баптары мемлекеттік бюджеттің барлық шығыстарының 60,7%-ін құрайтынын атап өткен жөн. Қызықты ескертулердің бірі ретінде ҚР Ұлттық қорынан 1 591 млрд. теңге көлемінде кепілдендірілген трансферт, оның 1 570,3 млрд. теңгесі зейнетақы мен жәрдемақы төлеу үшін пайдаланылғанын атап өтуге болады. Бұл ретте 1 501,2 млрд. теңге зейнетақы мен жәрдемақы төлеу үшін, бірақ республикалық бюджет есебінен пайдаланылды.

Осылайша, 2023 жылдың 8 айының қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджет балансы 1 868 млрд. теңге мөлшерінде тапшылықта қалыптасты, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 347%-ке артық. Бұл ретте мұнай емес тапшылық небәрі 795,6 млрд. теңгеге ұлғайды.

 

Әдеттегідей, бюджет тапшылығының кеңеюі түсімдердің азаюымен бюджет шығысының айтарлықтай өсуінің салдары болып табылады. Проценттік есептеуде тапшылыққа түсетін түсімдердің өсу салымы 474,2%, ал шығыстар салымы 821,2% құрайды. Осылайша, шығыстардың өсуі түсімдердің өсуімен салыстырғанда тапшылықтың кеңеюіне екі есеге жуық әсер етеді.