Рейтинг көрсеткіштері не туралы айтады?
22.01.2024
"Рейтинг көрсеткіштері не туралы айтады?" жаңа жылдағы айдарымыздың бірінші бағытын тамақтану мәселелеріне арнауды жөн көрдік. Бүгін қантты тұтыну туралы сөз қозғаймыз. Бұл көрсеткіш Азық-түлік қауіпсіздігі индексі (Global Food Security Index, GFSI) шеңберінде жалпы энергия тұтынудағы қантты тұтыну үлесі (барлық қанттардан алынатын энергия) ретінде қарастырылады. GFSI үшін ақпарат көзі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) деректері болып табылады және 2022 жылғы GFSI рейтингінде 2019 жылғы деректер ескерілген. GFSI-2022 деректері бойынша Қазақстанда қантты тұтынудың жалпы энергия тұтынудағы үлесі 7,4%-ды құрады. Жалпы энергия тұтынудағы қант тұтынудың ең аз үлесі Конго (1,6%), Нигерия (1,8%), Бурунди (2%), Малави (2,1%) және Буркина-Фасо (2,3%), ең үлкен үлесі - Колумбия (20,1%), Гватемала (18%), Тайландта (17,9% ), Жаңа Зеландия (17,4) мен Коста-Рикада (16,7%) байқалды. Ресми статистика көрсеткендей, 2022 жылы Қазақстанда қант, джем, бал, шоколад, кондитерлік өнімдерді тұтыну, 2018 жылмен салыстырғанда, 11%-ға және, 2021 жылмен салыстырғанда, 6,5%-ға азайды. Еліміздің өңірлері арасында 2022 жылы қант, джем, бал, шоколад және кондитерлік өнімдерді ең көп тұтыну Ұлытау (жылына орта есеппен жан басына шаққанда 52,6 кг), Алматы облысында (48,9 кг) және Жетісу облысында (45,5 кг), сондай-ақ Алматы қ. (11,27 кг) байқалды. Ең төменгі көрсеткіштер Шымкент қаласында (28,7 кг), Абай облысында (32,3 кг) және Атырау облысында (32,6 кг) атап өтілді.  Халықаралық қант ұйымының мәліметтері бойынша, 2021 жылы үш жылдық құлдыраудан кейін әлемдік қант тұтыну 168,5 миллион тоннаға дейін өсіп, 0,2 миллион тоннаға дейін жетті. Жан басына шаққандағы әлемдік орташа тұтыну 2021 жылы 21,4 кг-ға дейін төмендеді, бұл 2020 жылмен салыстырғанда, 0,2 кг-ға аз. Қантты тұтынудың негізгі нарықтары Үндістан, ЕО елдері, Қытай, АҚШ, Бразилия, Индонезия, Ресей, Пәкістан, Мексика және Мысыр болып табылады. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) және Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (ФАО) 2023-2032 жылдарға арналған ауыл шаруашылығы болжамдарына сәйкес, алдағы он жыл ішінде жаһандық қант тұтыну жылына шамамен 1,1%-ға өсіп, 2032 жылға қарай 193 миллион тоннаға дейін жетеді, бұл халық пен кірістің өсуіне байланысты болады. 2010 жылдардың аяғындағы құлдыраудан кейін, әсіресе COVID-19 пандемиясы кезінде, қазіргі уақытта жан басына шаққандағы орташа әлемдік тұтыну қалпына келеді және 2032 жылы жан басына шаққанда 22,5 кг жетеді деп күтілуде. Бұл ретте, Азия және Африка жаһандық сұраныстың артуына барынша үлес қосатын өңірлер болады, олардың үлесіне тиісінше әлемдік көлемнен 67% және 32% тиесілі болады. Урбанизация, артып келе жатқан орта тап және жас демографиялық осы аймақтарда жан басына шаққандағы тұтынуды арттырудың негізгі факторлары болады деп күтілуде. Мәлім болғандай, қантты шамадан тыс тұтыну артық салмақ қосу, семіздіктің дамуы, сондай-ақ қант диабеті, жүрек-қан тамырлары және басқа да жұқпалы емес аурулардың пайда болу қаупін арттырады. Осыған байланысты ДДҰ бос қанттардың үлесін тұтыну жалпы энергия тұтынудан 10% аз деңгейіне дейін шектеуді және денсаулыққа қосымша пайда әкелу үшін оны 5%-дан төмен деңгейге дейін төмендетуді ұсынады. Осыған байланысты елдер халықты зиянды өнімдерден қорғау және қантты шамадан тыс тұтынуды болдырмау үшін шаралар қабылдауда. Мысалы, Мексика қант қосылған алкогольсіз сусындарға акциз салығын енгізді, Венгрия құрамында қант, тұз немесе кофеин көп қаптамадағы тағамдарға салық салады. Сонымен қатар, Италия мен Польша қант салығын енгізді, Ресей Федерациясында қант қосылған сусындарға акциздер енгізілді. Қазақстан үшін тамақтануға байланысты жұқпалы емес аурулармен күрес те өзекті болып табылады. Тамақтану туралы жаһандық есепке сәйкес, ересектердің 25,3%-ы (18 жастан асқан) әйелдер және ересек ерлер 21,4%-ы семіздікке шалдыққан. Қазақстанда семіздіктің таралуы өңірдегі орташа деңгейден жоғары: әйелдер арасында - 10,3% және ерлер арасында - 7,5%. Сонымен қатар, ересек әйелдердің 13,0%-ы және ересек ерлердің 14,5%-ы қант диабетімен ауырады деп есептеледі. Осыған байланысты салауатты өмір салтын қалыптастыру және инфекциялық емес аурулардың алдын алу шеңберінде Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтауды дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасында денсаулық дағдыларын нығайту мақсатында салауатты және ұтымды тамақтану (құрамында тұз, қант, май, транс майлары көп тағамдар) мәселелері бойынша, оның ішінде балалар арасында ақпараттық-білім беру жұмысын жүргізу жоспарланған. Сонымен қатар, Қазақстан үшін қантты шамадан тыс тұтынуды азайтудың ең тиімді құралдарының бірі құрамында қант бар сусындарға акцизді енгізу болуы мүмкін (бұл шара ағымдағы жылы Күшін жойған "Дені сау ұлт" ұлттық жобасында көзделген). Дүниежүзілік банк сарапшыларының пікірінше қант қосылған сусындарды тұтынуды азайту халықтың денсаулығы мен еңбек табысына тікелей әсер етеді: сырқаттанушылық жиілігін қысқарту және сәйкесінше өз қаражатынан төленетін денсаулық сақтау шығындарын үнемдеу, өмір сүру ұзақтығының ұлғаюы нәтижесінде еңбек табысының артуы.
Қарау саны: 757 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
