Алматы инфрақұрылымының дамуы

2022 жылы Globalization and World Cities (GaWC) әзірлеген жүйе бойынша қалалар рейтингінде Алматы Калгари (Канада), Ухань (Қытай), Штутгарт (Германия), Манчестер (Ұлыбритания) сияқты дамыған қалалармен қатар «Beta-« класындағы жаһандық қалалардың қатарына кірді.

 

Соңғы жылдары Алматы инфрақұрылымдық жағынан едәуір дамыды. Әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту, инженерлік инфрақұрылымды, көлікті дамыту, тұрғын үй құрылысы, сондай-ақ қауіпсіздікті қамтамасыз ету және төтенше жағдайлардың алдын алу қаланың бюджеттік және инвестициялық саясатының негізгі басымдықтары ретінде белгіленді.

 

Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша 2018-2023 жылдары қалада 130,3 мың пәтер, 22 мектеп, 24 балабақша, 1 аурухана және 4 амбулаториялық-емханалық ұйым салынды.

Қаралып отырған кезеңде қаланың көлік саласына 1 трлн теңгеге жуық инвестиция тартылды. Тек 2023 жылдың 11 айында 1150 жаңа автобус, 100 троллейбус сатып алынды, 25 км жаңа жол салынды, 200 км жолға орташа жөндеу жүргізілді.

 

Өзінің инфрақұрылымдық мәселелеріне қарамастан, Алматы инфрақұрылым сапасы бойынша республикадағы ең жақсы орындардың бірі болып табылады. Осылайша, 2022 жылдың қорытындысы бойынша Өңірлік стандарттар жүйесіне сәйкес қаланың объектілермен және көрсетілетін қызметтермен (игіліктермен) қамтамасыз етілу деңгейі 89,1% құрады. Бұл еліміздің өңірлері арасындағы ең жоғары көрсеткіш.

 

Жер астында орналасқанына байланысты көбінесе көрінбейтін немесе үйреншікті және әдеттегідей болып көрінетін түрінен – инженерлік коммуникациялардан бастаймыз.

Соңғы 6 жылда қала халқы 410 мың адамға өсті. Халық саны артқан сайын қаланың инфрақұрылымға деген қажеттілігі де арта түседі. Қаланың орталық бөлігінде желілердің тозуы мәселе болса, қала шетінде инфрақұрылым тапшылығы мәселесі өткір тұр.

 

Өңірлік стандарттар жүйесінің талаптарына сәйкес сумен жабдықтау объектілерімен және қызметтерімен қамтамасыз ету 2022 жылы 19,1% құрады. Сумен жабдықтаудың төмен көрсеткіштері жоғары тозумен байланысты - 56%. Осылайша, 2 мың км астам су құбыры желілері тозған күйде және ауыстыруды талап етеді. Қала шетінде бүгінде 30 мыңнан астам адам әкелінген суды тұтынуын жалғастыруда.

Су бұруда объектілермен қамтамасыз ету деңгейі 47,7% құрайды. Желілердің жартысына жуығының тозығы жеткен. Қалада жаңғыртуды талап ететін 1 кәріз-тазарту құрылысы жұмыс істейді. Тозу 57,5%-ке дейін жетеді. Сонымен қатар, 310 мың қала тұрғыны орталықтандырылған кәріз жүйесіне қол жеткізе алмайды. Жылумен жабдықтау саласында мәселелер желілердің тозуымен де байланысты – 60%. Алайда, соңғы жылдары қайта құру бойынша іске асырылған шаралардың арқасында қала магистральдық жылу желілеріндегі апаттардың тозу дәрежесін және санын азайта алды.

Халықты орталықтандырылған газбен қамтамасыз етуге қатысты жағдай жаман емес. Қала бойынша орталықтандырылған газбен қамту көрсеткіші 99,2% құрайды. Бұл ретте, Өңірлік стандарттар жүйесіне сәйкес газбен жабдықтау объектілерімен қамтамасыз ету 57,7% құрайды. Қамтамасыз етудің төмен көрсеткіштеріне газ құбыры желілерінің тозуы әсер етеді - 36%.

Қала тұрғындары электрмен жабдықтау қызметтерімен толық қамтамасыз етілген. Мұндағы мәселе - желілердің қатты тозуы (65%) және электр желілеріндегі үлкен шығындар (13%). 

Қаланың негізгі инфрақұрылымдық сын-қатерлерінің бірі көлік және жол инфрақұрылымының жай-күйі болып табылады. Соңғы жылдары қалада бірқатар маңызды көлік жобалары жүзеге асырылды. Қаланың ең тығыз учаскелерінде бірнеше ірі жол айырығы салынды. Үлкен Алматы айналма жолы іске қосылды.

Алайда, қала халқының одан әрі өсуі және автокөлікпен жүру жылдамдығы қала үшін көлік коллапсына айналу қаупі бар. Бүгінгі таңда саладағы негізгі мәселелер қоғамдық көліктің дамымауы, жол инфрақұрылымының тапшылығы, маятниктік көші-қон және халықтың жеке көлігі санының өсуі болып табылады.

 

Қаланың көлік мәселелерін шешу мақсатында Алматы қаласының 2030 жылға дейінгі көлік қаңқасының Шебер-жоспары қабылданды. Шебер-жоспармен танысқан кезде, көлік инфрақұрылымын дамыту бойынша елеулі жоспарлар көзге түседі. Осылайша, қалада қоғамдық көліктің басым қозғалысын қамтамасыз ететін және жолаушы үшін қолайлы мерзімде қалалық кеңістіктің кез келген нүктесіне жетуге мүмкіндік беретін түрлі модальды қоғамдық көлік дәліздері мен жолаушылар көлігінің (көлік-ауысып отыру тораптары, станциялар, аялдамалар) жүйесін қалыптастыру жоспарлануда.

Көлік қаңқасын енгізу нәтижесінде 2026 жылға қарай 14 дәлізден тұратын желіні қалыптастыру, жаңа метро станцияларын ашу, автобустарды газ бен электр энергиясына толық ауыстыру, сондай-ақ үш көлік-ауысып отыру торабын салу көзделіп отыр. Осы шаралардың барлығы қала тұрғындарының ұтқырлығын едәуір арттыруға мүмкіндік береді.