Өздеріңіз білетіндей, 2035 жылдан бастап іштен жану қозғалтқыштарымен (ІЖҚ) жаңа автомобильдер сатылымы тоқтатылады, тиісінше қазір әлемде электр тартқышпен автомобильдерге үрдіс жүріп жатыр. Сарапшылардың болжамы бойынша 2030 жылға қарай жалпы сату көлеміндегі электромобильдердің үлесі 60%-ке дейін ұлғаюы және 350 млн. бірлікті құрауы тиіс.
Қытай соңғы бірнеше жылда электр машиналарын өндіру және сатып алу бойынша әлемдік көшбасшыға айналды. Осылайша, Қытай автомобиль өндірушілері қауымдастығының мәліметтері бойынша, 2023 жылы қытайлық автомобиль өндірушілер 9,4 миллион электромобиль мен гибридті сатты, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 6,9 миллионға көп (яғни, электр тартқышпен автомобильдер барлық
автомобиль сатылымдарының үштен бірін құрады). 2024 жылы қытайлық электромобильдердің сатылымы
11,5 миллион бірлікті құрауы мүмкін деп болжануда, ал 2030 жылға қарай Қытай әлемдегі электромобильдер нарығының
90%-ын иемденуді жоспарлап отыр.
Қытайда электр машиналарын сату мен сатып алудың өсуінің кейбір себептері:
- автомобиль саласын дамыту үшін технологияларды алуға мүмкіндік берген ірі автомобиль компанияларымен кооперация;
- электр қуатының бос қуаттарының болуы (АЭС және ЖЭК дамыту);
- үкімет батарея сыйымдылығына байланысты электр машиналарын сатып алуды белсенді түрде субсидиялады (орташа есеппен 2 мың АҚШ доллары).
- автокөлік нөмірлерін тегін беру (Қытайдың ірі қалаларында автомобиль нөмірлерін сату тәжірибесі бар, бұл автокөлікке иелік ету құнын арттырды).
- батареяларды қайта өңдеу мүмкіндігі (металдардың 95% дейін қайта пайдаланылады).
Қазақстандағы жағдай
Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша ауаның ластану салдарын жоюға Қазақстан жыл сайын 10,5 млрд АҚШ долларын жұмсайды, бұл 10 мың мезгілсіз өлімге әкеледі. Бұл ретте, ірі қалаларда автомобильдер зиянды шығарындылардың 80%-тен астамын құрайды. 2023 жылы Қазақстанда тіркелген автокөлік құралдарының саны 5 млн. бірліктен асты (өткен жылмен салыстырғанда 15%-ке өсті). Қозғалтқыш көлемі 1500-ден 2000 текше метрге дейінгі жеңіл автомобильдердің ең көп саны Алматы облысында – 223 мың бірлік, Алматы қаласында – 200,7 мың бірлік, Астана қаласында - 153,7 мың бірлік, Қарағанды облысында – 151 мың бірлік және Шығыс Қазақстан облысында - 137,4 мың бірлік.
Бүгінгі таңда Қазақстанда экологиялық таза автокөліктің үлес салмағы төмен. Мәселен, ҚР Электр энергетикасы саласын дамытудың
2035 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес 2030 жылға қарай елімізде электромобильдер санын тек 6,3 мыңға дейін ұлғайту болжанып отыр, ал 2035 жылға қарай 40 мың бірлікке дейін ұлғайту күтілуде.
Қазақстанда электрокарлардың нашар дамуының кейбір себептері:
- электр көлігін зарядтауға арналған инфрақұрылым нашар дамыған (зарядтау станцияларының картасына сәйкес, Қазақстанда Edrive.kz электромобильдері үшін барлығы 155 жұмыс істейтін зарядтау станциясы бар).
- климаттық жағдайлар (солтүстік аймақтарда ауа температурасы қыста -40 градусқа дейін төмендейді).
- автокөлік отынының төмен бағасы (GlobalPetrolPrices.com 2024 жылғы 15 қаңтардағыа деректеріне сәйкес Қазақстан бензиннің арзандығы бойынша әлем бойынша 11-орында тұр).
- электркарлардың батареяларын жөндеу немесе ауыстыру желісі дамымаған.
- көптеген электрокарларға қызмет көрсету үшін энергетикалық қуаттың жетіспеушілігі (2030 жылға қарай 6 ГВт электр қуатының тапшылығы күтілуде).
Қазақстанда электромобильдерді дамытуға арналған ұсыныстар:
- Маңғыстау облысында халықты қажетті инфрақұрылымды жүргізе отырып, электромобильдерді сатып алуға ынталандыру бойынша пилоттық жобаны іске қосу ұсынылады (электромобильдерге жеңілдікпен кредит берудің өңірлік бағдарламасын іске қосу). Мәлім болғандай, 2022 жылғы қаңтарда наразылық көңіл-күй елдегі әрбір 10-машина үшін отын ретінде пайдаланылатын сұйытылған газ бағасының литріне 60 теңгеден 120 теңгеге дейін өсуіне байланысты болды (шамамен 330 мың авто). Ең көп сұйытылған газды Маңғыстау облысының автокөлік иелері пайдаланады (69 мың авто немесе өңірдегі автомобильдердің жалпы санынан 50%). Электромобиль тиімділігінің мысалы: 100 кВт*сағ сыйымдылығы бар Zeekr 001 электр көлігінің батареясын (стандартты тұрмыстық розеткадан) зарядтау үшін 30 сағаттан астам уақыт қажет (кернеуі 220 вольт және ток күші 16 ампер). Зарядтау уақытына сүйене отырып, электромобильді зарядтау құнын анықтауға болады (Қазақстан үшін орташа есеппен бір киловатт электр энергиясы 16-30 теңгеден басталады), яғни Zeekr 001 электромобилін зарядтау (600 километр жүріс қоры) шамамен 1600-3000 теңгені немесе 100 км жүріс үшін 266-500 теңгені құрайды, ал орташа алғанда автомобиль газға 100 км-ге 12 литр газ немесе 720 теңге жұмсайды.
- бүкіл ел бойынша зарядтау станциялары желісін дамыту. 40 мың электромобильдің болжамды санын ескере отырып, 2035 жылға қарай елге 8 мың зарядтау станциясы (5 электромобильге 1 зарядтау станциясы есебінен) қажет болады, оның ішінде ұзындығы 57 мың км болатын республикалық және облыстық маңызы бар жолдардың бойында 1000-ға жуығын орнату қажет (Еуропалық Одақ стандарттарына сәйкес зарядтау станцияларын орнату әр 60 км жол сайын жүзеге асырылады).
- Ұлыбританияның тәжірибесі бойынша елдегі электр энергиясының болашақ тапшылығы мәселесін шеше алатын қуаты аз модульдік атом электр станцияларын дамыту. Климаттық мақсаттарға жету және энергетикалық қауіпсіздікті арттыру бойынша күш-жігердің бір бөлігі ретінде Ұлыбритания 2050 жылға қарай өзінің ядролық энергетикалық қуатын 24 ГВт-қа дейін арттыруға тырысады. Осылайша, ел электр энергиясына болжамды сұраныстың 25%-ін қанағаттандырар еді.
Ұлыбританияның Энергетика министрлігі ірі АЭС салу үшін үлкен қаржыландыру қажет деп санайды, сәйкесінше модульдік және арзан АЭС салу анағұрлым нысаналы болып табылады деп санайды.
