Арнайы экономикалық аймақтардың қызметі туралы

 

АЭА құрудың негізгі мақсаттары - жоғары өнімді және бәсекеге қабілетті өндірістерді жедел дамыту, өңірлік экономика саласында жаңа технологияларды енгізу, халықты жұмыспен қамту, тікелей шетелдік инвестицияларды тарту.

 

"QazIndustry" деректеріне сәйкес, 13 АЭА аумағында ("Алатау" АЭА есебінсіз) құны 2,3 трлн теңге сомасына 317 жоба іске асырылды, 24 мың тұрақты жұмыс орны құрылды. АЭА-ға 2,7 трлн теңге, құрылыс шеңберінде 4,1 трлн теңге инвестиция тартылды. Өндіріс көлемі 7 трлн. теңге  астам құрады. АЭА аумағында өнімнің 136 түрі шығарылады, оның ішінде индустрияландыру бағдарламасын іске асыру арқасында 30-дан астам жаңа өнім түрі пайда болды (тікұшақтар, мылтықтарға арналған оптикалық нысаналар, түнгі көру аспаптары, бронетранспортерлер, локомотивтер, электровоздар, жолаушылар вагондары, премиум құбырлар, мақта целлюлозасы, полипропилен жіптері және т.б.), сондай-ақ 50-ден астам бірегей IT-шешім мен қызмет көрсетіледі. 480 млрд теңгеге өнім экспортталды. АЭА аумағында жобаларды іске асырудан бюджеттерге 353 млрд теңге түсті.

 

Жоғары аудиторлық палатаның деректерін талдауға сәйкес, Қазақстанның барлық арнайы экономикалық аймақтарында өндірілетін өнімнің басым бөлігіне жауап беретін Қазақстанның небәрі 4 экономикалық аймағын ("Астана - жаңа қала" АЭА, "ПИТ", "Оңтүстік" АЭА және "Ақтау теңіз порты") табысты деп атауға болады. Қалған арнайы экономикалық аймақтар мен индустриялық аймақтардың көпшілігі базалық инфрақұрылымның жетіспеушілігіне, сондай-ақ басқа да мәселелерге байланысты белгіленген мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізе алмайды. Осылайша, отандық АЭА инфрақұрылымының аяқталуының орташа көрсеткіші 70%-дан астамды құрайды.

АЭА-ның ағымдағы толымдылығы небәрі 40% құрайды, оның ішінде қызметтің басым түрлері бойынша шектеулерге байланысты. Қазіргі уақытта тек "Астана - жаңа қала" және "Павлодар" өз үй-жайларын 90%-дан астам толтырды.

Осылайша, квазимемлекеттік компаниялар барлық АЭА өнеркәсібіне 807,2 млрд. теңге немесе АЭА өнеркәсіптік жобаларына инвестициялардың жалпы көлемінің 65,2% инвестициялады. 

Инфрақұрылымды қамтамасыз ету жөніндегі мәселелерді жеделдету үшін жоба пайдалануға берілгеннен кейін инвестордың инфрақұрылымды жүргізуге жұмсаған шығындарының бір бөлігін өтеу ұсынылады.

Бұл арада, Алматы қаласы мен басқа да елдердің табысты тәжірибесі инфрақұрылымдық және жер мәселелерін шешу жолдарының бірі қажетті инфрақұрылымы мен коммуникациялары бар дайын үй-жайлармен аумақтар болып табылатын өнеркәсіптік парктер салу болып табылатынын көрсетеді.

Қажетті инфрақұрылым АЭА болуы мүмкін моноқалаларда да бар екенін атап өту маңызды.

Тікелей шетелдік инвестициялардың төмен үлес салмағының мәселесіне сүйене отырып, Экологиялық, әлеуметтік және басқару факторлары (ESG) шеңберінде қаржылық емес есептілікті ашу міндеттемелерін енгізу арқылы өнеркәсіпті "орнықты даму" рельстеріне біртіндеп қайта құру ұсынылады. 

Қазақстанда АЭА-ны халықаралық сауданың өзгермелі ортасына бейімдеу қажеттілігі бар, әсіресе Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ), Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО), Қытайдың "Бір белдеу, бір жол" бастамасына және басқа да халықаралық және өңірлік келісімдерге мүшелігі тұрғысынан. Мұндай бейімделу Қазақстанның өңірлік және жаһандық құн есептеу тізбегіне (ЖҚЕТ) интеграциялануына жәрдемдесетін болады. Әлемдік сауданың 80%-ы тиесілі ЖҚЕТ-не қатысу.

Қазақстанның экономикалық дамуына ғылым мен технологиялардың үлесін арттыру қажеттілігі бар. Атап айтқанда, елдің ҒЗТКЖ жұмсалатын шығындары ЖІӨ-нің небәрі 0,13% құрайды (2022 жылғы деректер), бұл экономикалық дамудың ұқсас кезеңінде елдер үшін әдетте ұсынылатын 1,0% - 1,5% деңгейден едәуір төмен.

 

Мысалы, IMD әлемдік бәсекеге қабілеттілік рейтингінде және Жаһандық инновациялар индексінде. IMD 2023 рейтингінде ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын жалпы шығыстар бойынша ел ЖІӨ-нен 0,13% (257 млн АҚШ доллары) мәнімен 60 елдің ішінде 57-орынға ие болды, осылайша, Перу (0,12%), Моңғолия және Кувейттен (0,10%) ғана озды . "Бизнестің ҒЗТКЖ-ға жұмсайтын шығыстары" көрсеткіші бойынша Қазақстан ЖІӨ-нен 0,05% (90 млн АҚШ доллары) мәнімен 59 елдің ішінен 56-орынға ие болды, осылайша, тек Перу мен Индонезиядан (0,02%), сондай-ақ Моңғолиядан (0,01%) ғана басып озды. 

Осыған байланысты ғылыми ұйымдарды олардың базасында жаңа өнімдер мен қызметтерді әзірлеуге және енгізуге қатысу арқылы АЭА қызметіне белсенді тарту ұсынылады.