Сарапшы пікірі: Айша Окушева

Қоршаған ортаны қорғау міндеті тұрақты дамудың және болашақ ұрпақ үшін өмір сүру жағдайларын жақсартудың маңызды шарты болып табылады.

Ел Президенті белгілеген экологиялық іс-шаралар климаттың өзгеруіне және экожүйелерді сақтауға қарсы күрес жөніндегі жаһандық Орнықты даму мақсаттарын шешуге бағытталған.

Кодекс жобасын Үкіметте талқылаудың бірінде БҰҰ Даму Бағдарламасының Қазақстандағы Тұрақты өкілі Якуп Бериш құжатты жаңа редакцияда әзірлеу халықаралық стандарттарға сәйкес стратегиялық экологиялық бағалау жүйесін құру үшін негіз қалайтынын атап өтті. Бұл Қазақстанның ресурс үнемдеудің жаңа стандарттары мен нормаларын белгілеудің халықаралық процесіне кіретінін көрсетеді. Бірақ сонымен бірге «жасыл» өсу идеясын ілгерілету үшін айтарлықтай қаржы ресурстары қажет болады.

Әзірленіп жатқан Кодекс жобасы Парламентте тәуелсіз сарапшыларды, қоғамдық экологиялық және халықаралық ұйымдарды, сондай-ақ 2019 жылдың соңынан бастап әлеуметтік желілерде кеңінен және қызу талқыланғанын атап өткен жөн.

Қазақстанда қолданыстағы Кодекс 2007 жылы қабылданды. Және 10 жылдық уақыт аралығында енгізілген түзетулер экологиялық қауіпсіздікті және экологиялық жүйелерді сақтауды қамтамасыз ететін қажетті жағдайларды жасамады. 

Бүгінгі таңда Қазақстан экологиялық бағдарланған экономиканы қалыптастыруға бағытталған, оның негіздері Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі тұжырымдамада бекітілген.

Бұрын барлық экологиялық төлемдер нысаналы сипатта болмаған. Жыл сайын республикалық және жергілікті бюджетке шамамен 110 млрд.теңге көлемінде қаражат түсті. Табиғатты қорғау іс-шараларын іске асыруға жұмсалатын шығындардың үлесі 2% - дан 10% - ға дейін құрады. Кодекстің жаңа редакциясында табиғатты қорғау іс-шараларын іске асыру үшін экологиялық төлемдерді 100% пайдалану жөніндегі нормалар айқындалған.

Сондай-ақ Кодекс жобасында ЭЫДҰ елдерінде кеңінен қолданылатын «ластаушы төлейді» деген қағидатты енгізу көзделген. Бұл қағидаттың негізгі мағынасы-теріс әсері үшін жоғары төлем енгізу арқылы табиғат пайдаланушылардың экологиялық санасын ынталандыру.

Бұдан басқа, Кодекс бизнестің көзделіп отырған қызметті іске асыруына тыйым салуды, оның ішінде экологиялық рұқсат беруді және қоршаған ортаға әсерді алдын ала бағалаусыз жер учаскесін беруді көздейді. Бұл ретте қоғам қоршаған ортаға әсерді бағалаудың барлық кезеңдеріне қатысады. 

Кодекс жобасындағы маңызды сәт Қазақстан кәсіпорындарының ең озық қолжетімді технологияларды (ОҚТ) пайдалана отырып, кешенді экологиялық рұқсатқа көшу мәселесі болып табылады. Бұл ретте ОҚТ енгізген кәсіпорындар эмиссия үшін төлемнен босатылады. ОҚТ сәтті енгізілген Еуропа елдерінде ластаушы заттар шығарындыларының саны 94% - ға қысқарды. Мұнда жеке табыс салығын енгізу процесі ұзақ уақытқа созылуы мүмкін екенін атап кеткен жөн, өйткені мұндай іс-шаралар жоспары үлкен салымдар мен инвестицияларды қажет етеді.

Қазіргі жағдайда климаттың жаһандық өзгеруі әлемдік қауымдастық үшін және бүкіл өңірлердің әл-ауқатына тікелей қауіп төндіреді. Төмен көміртекті дамудың өзектілігі бүкіл әлемде ең жоғары саяси деңгейде атап өтіледі. Көптеген дамыған елдер төмен көміртекті дамудың ұлттық стратегияларын әзірледі.  Сондықтан да ел Президенті Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының төмен көміртекті дамуға және «жасыл» экономикаға көшуіне баса назар аударды. 

Биыл Қазақстанның 2050 жылға дейінгі төмен көміртекті даму стратегиясын қабылдау күтілуде. Жаңартылатын және баламалы энергия көздерін дамыту Қазақстанның төмен көміртекті дамуына көшудің түйінді аспектісі болады. Көптеген алдынғы қатарлы елдер біртіндеп балама энергия - жел, күн, биомассаның пайдасына қарай көмірден бас тартады. Бүгінгі таңда «жасыл» энергияны дамытудағы көшбасшылар Қытай, Дания, Үндістан және Исландия болып табылады. Қытай энергетикадағы экологиялық таза технологияларға инвестициялар салу бойынша әлемдік көшбасшы болып танылды.

«Future of the human climate niche»  (Адамның климаттық өмір сүру ортасының болашағы) халықаралық зерттеуінде егер адамзат көмірқышқыл газының шығарындыларын (СО2) азайта отырып, Жердегі климаттың өзгеруін тоқтатпаса, 2050 жылға қарай Жер халқының 3,5 миллиардына дейін өмір сүруге жарамсыз ауа-райы аймақтарында болуы мүмкін деп айтылған. Осыған байланысты, жаһандық деңгейде ғана емес, жергілікті деңгейде де талқылау жүргізу өте маңызды, яғни әрбір ел, өңір, адам қоршаған ортаны қорғау және күтіп-баптау саясатына тартылуы тиіс.