Таза энергетика перспективалары туралы Халықаралық энергетикалық агенттік

2024 жылғы қазанда Халықаралық энергетикалық агенттік (ХЭА) таза энергетика технологияларын дамыту саласындағы талдау бойынша Energy Technology Perspectives (ETP) атты кезекті баяндамасын жариялады. Бұл баяндамада энергия, сауда, өндіріс және климат арасындағы терең байланыстар қарастырылған.

ETP-2024 баяндамасы 2023 жылғы басылымның тақырыптарын жалғастырып, таза энергетика технологияларының жеткізу тізбектерін бағалауға назар аударған. 2024 жылғы негізгі тақырыптар энергетика, өнеркәсіп және сауда арасындағы байланыс пен олардың жаңа энергетикалық экономикадағы рөліне арналған. Баяндамада күн панельдері, жел турбиналары, электр көліктері, аккумуляторлар, электролизерлер мен жылу сорғылары сияқты негізгі таза энергия технологияларының өсуіне ерекше көңіл бөлінген.

Есепте таза энергияға көшу үшін қажетті инвестициялар, жеткізу тізбектері, дамушы елдер үшін экономикалық мүмкіндіктер, сондай-ақ тұрақты энергетикаға көшуді жеделдетуге арналған стратегиялық сауда және өнеркәсіптік саясаттың маңызы талқыланған.

Энергетика, өнеркәсіп және сауда байланыстары

Қазіргі энергетика, өнеркәсіп және сауда бір-бірімен тығыз байланыста. Жаңа энергетикалық экономика елдер үшін таза энергия технологияларын және олардың компоненттерін өндіруді дамыту мүмкіндігін ашады. Алайда бұл мүмкіндіктер үкіметтер үшін күрделі шешімдермен қатар келеді. Олар нарықтың тиімділігі мен жеткізу тізбектерінің тұрақтылығын теңгеру қажет.

Таза энергетикаға көшу үшін мемлекеттік саясаттың үш негізгі бағытын үйлестіру маңызды:

• Энергетикалық саясат – технологияларды дамыту және шығарындыларды азайту;
• Өнеркәсіптік саясат – жергілікті өндірісті қолдау және инновацияларды енгізу;
• Сауда саясаты – әлемдік нарықтарға қол жеткізу және кедергілерді азайту.

Технологиялар нарығының өсуі                          

Ағымдағы саясатты сақтаған жағдайда, 2035 жылға қарай нарық көлемі үш есе артып, 2 трлн АҚШ долларына жетуі мүмкін. Бұл көлем жаһандық шикі мұнай нарығымен тең болады.

Инвестициялардың өсуі

Соңғы жылдары таза технологиялар өндірісіне инвестициялардың күрт өсуі байқалды. 2023 жылы бұл салаға салынған ғаламдық инвестициялар 235 млрд АҚШ долларына жетіп, 50%-ға артты. Бұл өсімнің 80%-ы күн панельдері мен аккумуляторлар өндірісіне, ал 15%-ы электр көліктерін өндіру зауыттарына тиесілі.

Жаңа зауыттар бүкіл әлемде салынып жатқандықтан, өндірістік қуаттылықтар қазіргі технологияларды қолдану деңгейінен айтарлықтай асып түсті. Болат, алюминий және аммиак сияқты негізгі материалдар таза энергия технологияларын өндіруде басты рөл атқарады. Мысалы, болат пен алюминий таза технологияларды, ғимараттар мен көліктерді, сондай-ақ электр станцияларын өндіруге тікелей қажет.

Аммиак негізінен тыңайтқыштар өндіруде, сондай-ақ теңіз тасымалы мен энергетика секторында отын ретінде қолданылады. Болат, алюминий және аммиак өндірісіне арналған шығарындыларды азайтатын технологияларды енгізу үшін жыл сайын шамамен 80 млрд АҚШ доллары қажет болады.

Сауда және жеткізу тізбектерінің маңызы

Қазақстанның мүмкіндіктері

Қазақстан стратегиялық географиялық орналасуы мен табиғи ресурстарға бай болу артықшылықтарын пайдаланып, жаһандық энергетикалық технологиялар нарығында маңызды орын ала алады. Инфрақұрылымды жаңарту, жергілікті өнеркәсіпті дамыту және халықаралық инвестицияларды тарту арқылы ел экономикасын нығайтуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға және климаттың өзгеруіне қарсы жаһандық күреске үлес қосуға болады.

ХЭА баяндамасы көрсеткендей, таза энергияға көшу экономикалық өсім мен технологиялық прогрестің қуатты драйверіне айналуда. Жеткізу тізбектерін интеграциялау, негізгі технологиялар мен олардың компоненттерін өндіруді дамыту, сондай-ақ халықаралық саудадағы кедергілерді азайту жаңа энергетикалық экономиканың негізін қалап отыр. Қазақстан бұл мүмкіндіктерді пайдаланып, әлемдік энергетикалық көшбасшы болу жолында айтарлықтай жетістіктерге жете алады.

Айдын Бакдолотов

Климаттың өзгеруі орталығының директоры