«Рейтинг көрсеткіштері не туралы айтады?» айдары

Сонымен қатар, ТМД елдерінің көбінде электр энергиясына, газға және мұнай өнімдеріне тарифтер Қазақстанға қарағанда жоғары екені айтылды. Бұл теңсіздік экономикалық бұрмалануларға әкеліп, жанармайдың көрші елдерге заңсыз шығарылуына ықпал етеді. Сондықтан тарифтік саясатты теңгерімді ету – мемлекеттің өзекті міндеттерінің бірі. Бұл саясат азаматтардың мүдделері мен ел экономикасының тұрақтылығын ескеруі қажет.

Елдегі тарифтердің төмен деңгейі халықаралық рейтингтер нәтижелерімен де расталады.

IMD әдістемесі:

         •        Өлшем бірлігі: жоғары октанды этилисіз бензин (АИ-95), 1 литр үшін АҚШ долларымен есептеледі.

         •        Орташа жылдық көрсеткіш алынады, оған премиум бензинге салынатын салық та кіреді.

Қазақстан IMD рейтингінде жыл сайын жоғары позицияларды иеленеді (топ-5 қатарына кіреді). Яғни, Қазақстандағы бензин әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда өте арзан деп бағаланады.

Бензині ең арзан 5 ел:

         1.      Кувейт – 0,34 АҚШ доллары

         2.      Қазақстан – 0,46 АҚШ доллары

         3.      Малайзия – 0,48 АҚШ доллары

         4.      Венесуэла – 0,50 АҚШ доллары

         5.      Бахрейн – 0,53 АҚШ доллары

Ең қымбат бензин Исландияда – 1 литрі 2,32 АҚШ доллары, одан кейін Нидерланды (2,02 АҚШ доллары), Гонконг (1,95 АҚШ доллары), Финляндия (1,86 АҚШ доллары), Дания (1,84 АҚШ доллары) орналасқан.

Төмен бензин бағасының әсері 

Бір жағынан, арзан бензин тұрғындар мен бизнес үшін белгілі бір артықшылықтар береді: 

         •        Көлік шығындарын азайтады.

         •        Тауарлар мен қызметтердің өзіндік құнын төмендетеді.

Алайда, мұның экономика үшін кері әсерлері де бар:

         1.      Контрабанданың артуы:

Мемлекет басшысының атап өткеніндей, көрші елдермен баға айырмашылығы отынның заңсыз экспортын күшейтеді. Бұл ішкі нарықта бензин тапшылығына алып келеді.

         2.      Мұнай өңдеу зауыттарының табыстылығы төмендейді:

Пайданың аз болуы инвестициялық мүмкіндіктерді шектейді, бұл өндірістің көлемі мен саланы жаңғырту қарқынын төмендетеді.

Электр энергиясы тарифтері: халықаралық салыстыру

2024 жылы «Өнеркәсіптік электр энергиясының бағасы» көрсеткіші бойынша Қазақстан 5-орынға ие болды. Электр энергиясының 1 кВт/сағ құны – 0,06 АҚШ доллары.

Әлемдегі өнеркәсіптік электр тарифтері (IMD-2024):

         •        Қазақстан – 0,06 АҚШ доллары (5-орын)

         •        Сингапур – 0,22 АҚШ доллары (54-орын)

         •        Литва – 0,21 АҚШ доллары (52-орын)

         •        Германия – 0,17 АҚШ доллары (49-орын)

         •        Жапония – 0,16 АҚШ доллары (45-орын)

Энергетикалық инфрақұрылым және төмен тарифтердің әсері 

Қазақстандағы төмен тарифтерге қарамастан, энергетикалық инфрақұрылымның сапасы төмен.

Кәсіпкерлер арасында жүргізілген сауалнама нәтижелері:

         •        Қазақстан: 5,93 балл (10-нан), 53-орын.

         •        Сингапур: 9,01 балл (10-нан), 2-орын.

Бұл инфрақұрылымның дамуы тек тарифтерге байланысты емес екенін көрсетеді.

Төмен тарифтердің негізгі кемшіліктері:

         1.      Инвестициялардың жетіспеушілігі:

Тарифтердің төмен болуы энергетикалық секторға жаңа инвестициялар тартуды тежейді, бұл желілердің жаңартылуын баяулатады.

         2.      Тиімсіз энергия тұтыну:

Арзан электр энергиясы ресурстардың артық шығынына және экологиялық салдарға әкеледі.

Тариф саясатының тепе-теңдігі қажет

 Төмен тарифтер қысқа мерзімді пайда әкелуі мүмкін, бірақ ұзақ мерзімді келеңсіз әсерлері бар:

         •        Бензин тапшылығы

         •        Технологиялық артта қалу

         •        Экономикалық бұрмаланулар

Тариф саясатын қайта қарастыру қажет.

Энергетика саласын жаңғыртуға жағдай жасау керек.

Инвестицияларды ынталандыру маңызды.

Әлеуметтік осал топтарға коммуналдық қызметтер бойынша қолдау көрсету жалғасады. 

Тек осылай экономикалық тепе-теңдік пен энергетикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге болады.