2025 жылғы қаңтарда АҚШ президенті Дональд Трамп Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) жаһандық салық келісімі шеңберінде алдыңғы әкімшіліктің қабылдаған міндеттемелерін жою туралы меморандумға қол қойды. Құжатта бұл келісім "американдық кірістерге экстерриториялық юрисдикцияға мүмкіндік беріп қана қоймай, сондай-ақ біздің еліміздің американдық бизнес пен жұмысшылардың мүдделеріне қызмет ететін салық саясатын жүргізу қабілетін шектейтіні" атап өтілген. Президент бұл қадам "АҚШ-тың егемендігі мен экономикалық бәсекеге қабілеттілігін қалпына келтіреді" деп атап өтіп, келісімнің "АҚШ-та күші мен әсері жоқ" деп нақтылады.[1]
2021 жылы Қазақстанды қоса алғанда,
140-қа жуық елдің қатысуымен жасалған ЭЫДҰ-ның жаһандық салық келісімі ең
төменгі корпоративтік салық мөлшерлемесін 15%-ға енгізуді және трансұлттық
компаниялардың салық салу ережелерін қайта қарауды көздеді. Алайда, АҚШ
Конгресі ұлттық заңнаманы осы Келісімге сәйкестендіру үшін қажетті шараларды
ратификацияламады. Нәтижесінде, төмен салық мөлшерлемесін төлейтін американдық
компаниялар басқа елдерде қосымша салық міндеттемелеріне тап болуы мүмкін, бұл
Трамп әкімшілігі "кемсітушілік шетелдік салық практикасы" деп санады.
Салық кеңесшілері бұл меморандум АҚШ-тың
ЭЫДҰ-ның салық базасының бұлыңғырлануына және пайданың өзгеруіне (BEPS) қарсы
келісімінен шығуын білдіреді деп атап өтті. Бұл келісім екі негізгі
компоненттен тұрады: біріншісі ірі трансұлттық компаниялардың пайдасына салық
салу ережелерін қайта қарайды, ал екіншісі ең төменгі салық мөлшерлемесін 15%
белгілейді. Бұл мәселелер бойынша келіссөздер бірнеше жыл бойы жүргізіліп келді,
2022 жылы 140 елдің жалпы келісіміне қол жеткізілді. Алайда, АҚШ бұған дейін
келісім АҚШ-тың ірі компанияларына, әсіресе цифрлық қызметтерге теріс әсер
етеді деп қорқатын.
АҚШ-тың ЭЫДҰ келісімінен шығу туралы шешімі келесі салдарға әкелуі мүмкін:
- Халықаралық салық келісімдерінің
тиімділігін әлсірету: АҚШ-тың қатысуынсыз бірыңғай салық
стандарттарын енгізу қиынға соғады.
- Сауда қатынастарындағы шиеленістің өсуі: басқа елдер
тарапынан цифрлық салықтарды немесе өзге де фискалдық құралдарды енгізу
түріндегі жауап шаралары мүмкін, бұл сауда дауларына әкеп соғуы мүмкін.
- Салық төлеуден жалтаруға қарсы күрестегі
қиындықтар: компаниялар деректердің коммерциялық құпиясына немесе
құпиялылығына сілтеме жасай отырып, салық міндеттемелерін азайту үшін бірыңғай
халықаралық стандарттардың жоқтығын пайдалана алады.
- Дамушы елдердің позицияларының әлсіреуі: мұндай
мемлекеттер әсіресе салық базасының кетуіне жол бермеу үшін жаһандық салық
келісімдеріне тәуелді және әділ салық салуды қамтамасыз етуде қиындықтарға тап
болуы мүмкін.
Бұл қадам сондай-ақ салық саясатындағы
ұлттық протекционизмді күшейту тенденциясын көрсетеді, бұл осы саладағы
халықаралық ынтымақтастықтың динамикасын өзгерте алады. Сарапшылар мұндай шешім
трансұлттық кірістерді реттеудің жаһандық тәсілдерін қайта қарауды талап етуі
мүмкін және жекелеген мемлекеттер деңгейінде де, халықаралық ұйымдар шеңберінде
де бейімделу қажеттілігін тудыруы мүмкін деп ескертеді.
