Мемлекет Басшысы тартылатын инвестициялардың өсу қарқыны мен көлемінің төмендеуіне жол бермеу мақсатында дағдарысқа қарсы шараларды әзірлеуді тапсырды

Президент Дональд Трамп 2025 жылғы 2 сәуірде жариялаған АҚШ жаңа сауда баждарын енгізгеннен кейін жағдай күрделене түсті. Осы шаралар шеңберінде Қазақстан үшін 27% мөлшерінде баж салығы белгіленді, бұл Орталық Азия (10%) және Еуропалық Одақ (20%) сияқты басқа елдер үшін тарифтерден едәуір асып түседі.

Сараптамалық бағалауларға сәйкес, жаңа тарифтер АҚШ-қа қазақстандық экспорттың шамамен 5%-ына әсер етті. Қазақстандық тауарлардың негізгі бөлігі Трамптың Жарлығымен қарастырылған ерекшеліктер болды.

Қазақстаннан құны 1,9 млрд АҚШ доллар тауарлардың келесі санаттары алып тасталды:

• шикі мұнай – 2024 жылы АҚШ-қа экспорттау 1,1 млрд АҚШ долл. (56,2%);
• уран – 322,9 млн АҚШ долл. (16,4%);
• күміс – 239,9 млн АҚШ долл. (12,2%);
• феррохром, ферросиликохром – 175,6 млн АҚШ долл. (8,9%);
• тантал және одан жасалған бұйымдар – 17,6 млн АҚШ долл. (0,9%);
• титан және одан жасалған бұйымдар – 9,6 млн АҚШ долл. (0,5%)
• басқа тауарлар – 2,4 млн АҚШ долл. (0,1%). 

Қазақстан үшін 27% мөлшерінде АҚШ белгілеген жаңа тарифтік шараларға құны 95,2 млн АҚШ долл. тауарлардың келесі санаттары түсті:

• фосфор – 15,9 млн АҚШ долл. (0,8%);
• ферросилиций – 12,7 млн АҚШ долл. (0,6%);
• бидай желімшесі – 4,1 млн АҚШ долл. (0,2%);
• линзалар – 4,1 млн АҚШ долл. (0,2%);
• қара металдардан жасалған құбырлар – 3,7 млн АҚШ долл. (0,2%);
• аммоний нитраты – 2,4 млн АҚШ долл. (0,1%);
• бериллий – 1,7 млн АҚШ долл. (0,1%);
• электр трансформаторлары – 810,8 мың АҚШ долл. (0,04%);
• басқа тауарлар – 53,9 млн АҚШ долл. (2,7%);

2024 жылы Қазақстанның сыртқы саудасы оң серпінді көрсетті. Жалпы тауар айналымы $141,4 млрд құрады, 2023 жылмен салыстырғанда 1,3%-ға өсті. Экспорт 3,1%-ға өсіп, 8 81,6 млрд-қа жетті, ал импорт 1%-ға қысқарып, $59,8 млрд құрады. Сыртқы сауданың профициті 2023 жылғы $18,7 млрд-пен салыстырғанда $21,8 млрд-қа дейін өсті.

Тарифтердің өсуі туралы хабарландырудан кейін мұнай бағасының динамикасы (Brent) келесідей:

Қазақстанға шетелдік инвестициялардың (ТШИ) жалпы ағыны 2024 жылы $17,2 млрд құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 28,5%-ға аз. Негізгі инвестор елдер:

1. Ресей – $4,1 млрд
2. Нидерланды – $3,8 млрд
3. Оңтүстік Корея – $1,2 млрд
4. Бельгия – $1,2 млрд
5. Қытай – $1,2 млрд

2025 жылғы 9 сәуірде Дональд Трамп барлық елдерден тауарлардың импортына 10% бірыңғай тариф қолданылатын 90 күнге жауап баждарының қолданылуын тоқтата тұру туралы жариялады. Бұл келіссөздерге уақыт береді. Алайда, Қытай үшін жағдай күрделене түсті - бұл елдің тауарларына баж салығы 104%-дан 125%-ға дейін, кейінірек 145%-ға дейін өсті.

Халықаралық сауда мен экономикадағы бұл өзгерістер Қазақстан экономикасындағы тұрақтылықты сақтау және жаһандық сын-қатерлер жағдайында оның орнықтылығын қамтамасыз ету үшін жедел және ойластырылған шешімдер қабылдауды талап етеді.