Электромобильдер әлемдік автопаркті өзгертіп келеді

Электромобильдердің өсуіне ықпал ететін негізгі фактор — бұл бағаның төмендеуі. Бұрын олар бензин машиналарға қарағанда едәуір қымбат еді, бірақ қазір жағдай өзгеріп келеді. Әсіресе Қытайда бағалар тез төмендеп жатыр. Онда 2024 жылы сатылған барлық электромобильдердің үштен екісі бірдей көлемді бензин аналогтарына қарағанда арзанырақ болды. Бұл шикізатты өндіру мен өңдеуден бастап аккумуляторлар мен автомобильдерді құрастыруға дейінгі барлық компоненттердің жақсы реттелген ішкі өндірісінің арқасында мүмкін болды.

Еуропа мен АҚШ-та электромобильдер әзірге қымбатырақ, бірақ мұнда да айырмашылық біртіндеп өзгереді. Германияда орташа электромобиль әдеттегіден шамамен 20%-ға, ал АҚШ-та 30%-ға қымбатқа түседі. Бірақ осыны ескере отырып, электромобильдерді пайдалану арзанырақ: олар бір километрге 2 есе аз энергия жұмсайды, ал үйде зарядтау бензинге қарағанда әлдеқайда арзан. Мұнай бағасы бір баррель үшін 40 долларға дейін төмендесе де, Еуропада электромобильді пайдалану шамамен екі есе арзан.

Әлемдік электромобиль революциясының көшбасшысы - Қытай. 2024 жылы бұл елде 11 миллионнан астам электромобиль сатылды — бұл әлемдегі барлық сатылымдардың жартысына жуығы. Сонымен қатар, Қытай басқа елдерге 1,25 миллион электромобиль экспорттады. Бұл Қытай өнімдері келетін елдерде электромобильдердің бағасын едәуір төмендетуге көмектесті.

АҚШ пен Еуропада жағдай өзгеше. АҚШ-та электромобильдер сатылымы 2024 жылы 10%-ға өсіп, сатылған автомобильдердің жалпы санынан 11%-ға жетті. Еуропада сатылымдар, әсіресе Германия электромобильдерді сатып алуға субсидияларды алып тастағаннан кейін баяулады. Нәтижесінде олардың жалпы сату үлесі шамамен 20% деңгейінде қалды.

Бірақ 2025 жылдың бірінші тоқсанында ЕО-да өсім басталды, себебі CO₂ шығарындылары бойынша жаңа, қатаң стандарттар күшіне енді. 2025 жылы Еуропада сатылған әрбір төртінші көлік электрлік болады деген болжам бар. Ал 2030 жылға қарай — 60%.

Негізгі мәселелердің бірі - зарядтау инфрақұрылымы. Электромобильдер неғұрлым көп болса, көп зарядтау станциялары соғұрлым көбірек талап етіледі. ХЭА зерттеуі көрсеткендей, жалпы, елдер бұл қиындықты өткеріп келеді: орташа есеппен бір қоғамдық зарядтау пунктіне 10 электромобиль тиесілі - бұл пропорция бірнеше жылдан бері тұрақты. Инфрақұрылым әсіресе Қытай мен ЕО елдерінде реттеуші тетіктер мен мемлекеттік қолдау арқасында сәтті дамып келеді.

Электр желілері бұл өсімге дайын ба? Жалпы алғанда — иә, егер "ақылды зарядтау" деп аталатын нәрсені қолданса, ол жүктемені ең жоғары уақытта желіні шамадан тыс жүктемеу үшін таратады. Сонымен қатар, "екі жаққа зарядтау" технологиясы бар, онда автомобиль энергияны желіден алып қана қоймай, қажет болған жағдайда, оны қайтарып бере алады.

Электромобильдер — бұл тек жеңіл көліктер ғана емес. 2024 жылы электр жүк көліктерінің сатылымы шамамен 80%-ға өсті, дегенмен, олардың үлесі аз - барлық жүк көліктерінің шамамен 2%. Олар әсіресе Қытайда тез таралады, мұнда бүгінде электр жүк көлігінің бес жылдық жұмысы электр энергиясының төмен бағасы мен жоғары энергия тиімділігінің арқасында дизельдік аналогқа қарағанда арзанырақ.

ХЭА 2030 жылға қарай электромобильдер АҚШ-та да, Еуропада да жүк тасымалдаушылар үшін үнемді болады деп болжайды.

Мұнай бағасының өзгеруіне қарамастан, EV пайдалану құнының артықшылығын сақтап келеді. Мұнай бағасы күрт төмендесе де, көптеген елдерде электромобильдер, әсіресе үйде зарядтау кезінде тиімдірек болады.

Алайда, мұның бәрі оңай емес. Электромобильдердің жылдам өсімі жаңа сын-қатерлерге әкеледі, ең алдымен аккумуляторларда қолданылатын литий, кобальт және никель сияқты маңызды минералдарға тәуелділік. Қытай өндірістің барлық кезеңдерінде: шикізатты өңдеуден бастап батареяларды жинауға дейін үстемдік етеді. Бұл АҚШ пен ЕО-да алаңдаушылық туғызады, олар жеткізу тізбегін әртараптандыру үшін шаралар қабылдайды және өз өндірісін дамытады.

Сонымен қатар, әлемде сатылған барлық электромобильдердің 20%-ы — бұл импорттық машиналар. Сауда баждары мен геосаясат әртүрлі елдердегі электромобильдердің бағасы мен қолжетімділігіне әсер етуі мүмкін. Бірақ тәуекелдерге қарамастан, ХЭА тренд енді тоқтамайды деп санайды: 2030 жылға қарай әлемдегі барлық жаңа көліктердің 40%-ы электрлік болады.

Мұнайды экспорттайтын Қазақстан үшін ұзақ мерзімді перспективада электромобильдердің өсуіне байланысты мұнайға жаһандық сұраныстың төмендеуі елдің табысына әсер етуі мүмкін. Осыған байланысты шикізаттық емес экспорттың үлесін біртіндеп ұлғайту және сыни минералдарды өңдеу, аккумуляторлық компоненттерді өндіру және жасыл технологияларды дамыту сияқты жаңа секторларды дамыту арқылы экономиканы әртараптандыру маңызды.