Құтқару үшін үш жыл

Қазірдің өзінде-ақ жаһандық жылыну салдары айқын бола бастады: су тасқыны, құрғақшылық, жылу толқындары жиілеп, мұздықтардың еруі жеделдеп, теңіз деңгейі көтеріліп келеді. Бұл миллиондаған адамдарға, әсіресе дамушы елдерде және осал аймақтарда үлкен қауіп төндіреді. Экономика, азық-түлік қауіпсіздігі, денсаулық сақтау және қоғамның тұрақтылығы қысымға ұшырайды.

Ең нашар сценарийді болдырмау үшін, ең алдымен, қазба отынынан бас тарту арқылы шығарындыларды шұғыл және ауқымды түрде азайту қажет. Бұған көмір электр станцияларын жабу, жаңа мұнай-газ жобаларын жою және өндіруді ынталандыратын субсидиялардан бас тарту кіреді. Оның орнына елдер жаңартылатын энергетикаға, энергия тиімділігіне, экологиялық таза көлікке және тұрақты қалалық инфрақұрылымға инвестиция салуы керек. Онсыз Париж келісімінің мақсаттарына қол жеткізу мүмкін емес.

Бірақ климаттық әділеттілік дамыған елдерден шығарындылардың ең үлкен үлесі үшін өздерінің тарихи жауапкершілігін мойындауды және шығарындыларды азайтуда, сондай-ақ дамушы елдерге қаржылық қолдау көрсетуде көшбасшылықты қабылдауды талап етеді. Жеделдетілген халықаралық климаттық қаржыландырусыз осал мемлекеттер дамудың "жасыл" моделіне ауыса алмайды және климаттың сөзсіз өзгеруіне бейімделе алмайды.

Бейімделу мәселелерін кейінге қалдыру қымбатқа түсетінін түсіну маңызды. Ел өз жүйелерінің тұрақтылығын неғұрлым кеш арттыра бастаса, апаттардың салдарын жою шығындары соғұрлым жоғары болады, экономика мен адам өмірінде шығындар соғұрлым көп болады. Мысалы, қалалық инфрақұрылымды су басу немесе аграрлық өңірлердегі құрғақшылықтың күшеюі ондаған миллиард теңгеге залал келтіруі мүмкін және бұл ретте бейімделу шаралары: климатқа төзімді дақылдар, резервтік су көздері, нығайтылған бөгеттер, ерте ескерту жүйелері болған кезде едәуір жеңілдетілуі мүмкін.

Дамыған елдердің жауапкершілігіне қатысты, әзірге тек бес G20 елі 2035 жылға арналған шығарындылар жоспарларын ұсынды: Канада, Бразилия, Жапония, АҚШ және Ұлыбритания. G20 елдері жаһандық шығарындылардың 80%-ы үшін жауап беретінін ескерсек, бұл қызыл жалау. Қытай, Үндістан және Еуропалық Одақ сияқты елдердің өз жоспарларын ұсынуы өте маңызды. Дәл слар жаһандық күш-жігерге қарқын береді. Әзірге жаңартылған ұлттық салымдардың небәрі 10 ғана қазба отынынан бас тарту туралы міндеттемелерді нақты атап өтті.

Елдер 2025 жылы COP30 климаттық саммитіне дейін өршіл және шынайы климаттық стратегияларды енгізеді деп үміттенеміз. Тек бұл климаттық дағдарыс туралы хабардар болу мен нақты шаралар арасындағы алшақтықты азайтуға мүмкіндік береді. Жыл сайын және шығарындылардың әрбір тоннасы маңызды – адамзаттың қауіпсіз климаттық болашақты сақтай алуы соған байланысты болады.

Қазақстан - Орталық Азиядағы парниктік газдар шығарындыларының ең ірі көздерінің бірі, ол экономикасы жоғары көміртекті ел ретінде климаттың өзгеруін тежеу жөніндегі жаһандық күш-жігерде маңызды рөл атқарады. 2030 жылға қарай шығарындыларды 1990 жылғы деңгейден 15%-ға азайтуды көздейтін қолданыстағы ұлттық үлеске (NDC) қарамастан, халықаралық сарапшылар климаттық мақсаттарды күшейту және көмірді субсидиялаудан бас тартуды және жаңартылатын энергия көздерін дамытуды қоса алғанда, өршіл көміртексіздендіруге көшу қажеттілігін атап көрсетеді. Қазақстан климаттың өзгеруінің (құрғақшылық, су тасқыны, су тапшылығы) салдарына да осал келеді, бұл климаттық тәуекелдерді бюджеттік жоспарлауға енгізуді және халықаралық климаттық қаржыландыруға қол жеткізуді талап етеді. Қазір әрекет ете отырып, Қазақстан климаттық қатерлерден болатын залалды азайтып қана қоймай, орнықты, инклюзивті және қауіпсіз болашақтың негізін қалауы мүмкін. COP30 қарсаңында ел үшін жаһандық климаттық күн тәртібіне қатысуды жандандыру, өз міндеттемелерін қайта қарау және әділ және тұрақты энергетикалық ауысуды қамтамасыз ету маңызды.