10 тамызда мұрасы әлі күнге дейін қазақ халқының санасы мен рухани бағдарларына терең әсер етуді жалғастырып келе жатқан қазақтың ұлы ақыны, ойшылы және ағартушысы Абай Құнанбайұлының туған күні атап өтіледі. Жаһандық сын-тегеуріндердің алдында тұрған қазіргі әлем жағдайында Абай идеялары жаңаша орындалып, БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарын (бұдан әрі – ТДМ) іске асыру контекстінде ерекше өзекті болып отыр.
Абай
өзін-өзі жетілдіруге, білімге, әділдікке
және еңбекті құрметтеуге шақырды. Оның
әйгілі «Адам баласына адам баласының
бәрі – дос» деген сөзі кедейлікті жоюға,
сапалы білім алуға, гендерлік теңдікті
қамтамасыз етуге, қоршаған ортаны
қорғауға және бейбіт және инклюзивті
қоғамдарды нығайтуға бағытталған ТДМ
негізгі қағидаттарымен үндес келеді.
Абай
өзінің «Қара сөздерінде» білім берудің,
адамгершіліктің, өзара түсіністік пен
жауапкершіліктің маңыздылығын – ТДМ-ны
2030 жылға дейін іске асыру жөніндегі
жаһандық күн тәртібінің негізінде
жатқан құндылықтарды түсінді. Мысалы,
оның дәстүрлі ойлауды ағарту мен
реформалауға деген ұмтылысы «Сапалы
білім беру» мақсатымен, ал еңбек идеясы
«Лайықты жұмыс және экономикалық өсу»
мақсатымен тікелей байланысты.
Сондай-ақ,
Абай табиғат процестерін білудің
маңыздылығын атап өтті және әлемнің
өзара байланысының негізгі мәнін
түсіндірді: «Жер мақтасын, жемісін,
кенін, гүлдер гүлін, құстар жүнін, етін,
жұмыртқасын; хайуандар етін, сүтін,
күшін, көркін, терісін; сулар балығын,
балықтар икрасын, хатта ара балын,
балауызын, құрт жібегін – һәммасы адам
баласының пайдасына жасалып,.
ешбірінде
бұл менікі дерлік бір нәрсе жоқ, бәрі
– адам баласына таусылмас азық. Миллион
хикмет бірлән жасалған машина, фабрик
адам баласының рахаты, пайдасы үшін
жасалса, бұл жасаушы махаббат бірлән
адам баласын сүйгендігі емес пе» (38 қара
сөзден үзінді).
Бұл
үзінді «Климаттың өзгеруімен күрес»,
«Теңіз экожүйелерін сақтау» және «Құрлық
экожүйелерін сақтау» мақсаттарының
негізгі қағидаттарымен үндесіп, табиғи
процестердің өзара байланысы және
олардың адам өміріне әсері туралы
Абайдың терең түсінігін айқын көрсетеді.
Осылайша, Абай «Жауапты тұтыну және
өндіріс» мақсатында көрсетілген саналы
тұтыну идеясына әкеледі, өйткені қоршаған
ортаға және қоғамға жауапкершілік
тақырыбы оның ілімдерінде басты орын
алады.
Абай
сондай-ақ бейбіт және өзара қолдаушы
қатар өмір сүрудің маңыздылығын түсінді,
өйткені тек ізгі ниет атмосферасында
ғана тұрақты дамуға қол жеткізуге
болады. Осылайша Абай: «Қазаққа күзетші
болайын деп, біз де ел болып, жұрт білгенді
біліп, халық қатарына қосылудың қамын
жейік деп ниеттеніп үйрену керек», –
деп атап өтті (25 қара сөзден үзінді)
Бұл
«Бейбітшілік, сот әділдігі және тиімді
институттар» және «Тұрақты
даму үшін серіктестік» мақсаттарымен
үндесетін Қазақстанның халықаралық
аренадағы бейбітшілікті сүйетін
саясатының тарихи мысалдарының бірі
болып табылады.
Бүгінде
Қазақстан БҰҰ-ның ТДМ жөніндегі Өңірлік
орталығын құруға бастамашы болып,
Орталық Азияда тұрақты дамуды ілгерілете
отырып, Абай дәстүрін – үйлесімділікке,
даму мен әділдікке ұмтылуды жалғастыруда.
Бұл тұрғыда Абайдың туған күні-мәдени
күн ғана емес, болашақ ұрпақ алдындағы
жауапкершілігіміз және неғұрлым әділ
әрі орнықты әлем құру қажеттігі туралы
ойлауға себеп болады.
Осылайша,
Абайдың рухани мұрасы өткеннің даналығын
қазіргі заманның сын-тегеуріндерімен
және болашаққа деген үмітпен біріктіре
отырып, жаһандық мақсаттарға жету үшін
әдептілік бағдары болуға тиіс.
