Экономика және заң: мұнай-газ химиясы өнеркәсібі

2024 жылғы мәлімет бойынша, полимер өнімдерінің импорты шамамен 2,15 млрд долларға, ал экспорт шамамен 455,7 млн долларға жетеді, бұл өңдеудің төмен деңгейі мен импортқа тәуелділіктің жоғары екендігін көрсетеді. Аталған шараларды іске асыру кәсіпорындардың шикізатқа кепілді қол жеткізуін қамтамасыз етуге, болжамды баға ортасын құруға және логистикалық инфрақұрылымды дамытуға мүмкіндік беріп, қайта өңдеу тереңдігін ұлғайтуға, импортты қысқартуға және Қазақстанның сыртқы нарықтардағы позицияларын нығайтуға ықпал етеді. Бұдан әрі мұнай-газ химиясы өнімдерінің импорты мен экспортын реттеудің халықаралық тәжірибесі қарастырылады.

Австралия

Батыс Австралия штатында (газға бай штат) ішкі газ міндеттемесінің саясаты (Domestic Gas Reservation Policy) әрекет етеді. Штат үкіметі СТГ экспорт жобаларынан штаттың ішкі нарығы үшін өндірілетін газдың 15%-не дейін резервтеуді талап етеді. Іс жүзінде ірі LNG зауыттарының операторлары (мысалы, North West Shelf, Gorgon және т.б.) реттелетін шарттар бойынша жергілікті тұтынушыларға (өнеркәсіп, электр энергетикасы) белгілі бір газ көлемін жеткізуге міндетті. Бұл тетік ондаған жылдар бойы әрекет етеді және Батыс Австралияда газ бағасының ұзақ уақыт бойы төмен болуының себебі болып саналады. Алайда, сұраныс артып, ескі кен орындарының сарқылуына байланысты саясат қайта қаралады - 2023 жылы штат билігі 2030 жылға қарай газ тапшылығын болдырмау үшін ішкі нарыққа жеткізу талаптарын жаңарту қажеттілігін мәлімдеді.

Жалпы, Австралияның мысалы экспортқа бағытталған шикізат секторы бар дамыған елдер кейде ішкі мұнай химиясы мен энергетиканың арзан шикізатын қамтамасыз ету үшін ресми «ішкі нарық міндеттемелерін» енгізетінін көрсетеді. Алайда мұндай шараларды ерекшелік деуге болады: дамыған мемлекеттердің көпшілігі стратегиялық резервтер мен икемді нарықтарға сүйенеді, өткір дағдарыстар немесе теңгерімсіздіктер туындаған кезде ғана ресурстарды тікелей қайта бөлуге жүгінеді.

АҚШ

АҚШ-та шикізат пен мұнай химиясы өнімдерін жеткізу нарықтық әдістермен жүзеге асырылады. Алайда, АҚШ-тың энергетикалық қауіпсіздігі үшін бұрыннан арнайы шаралар қолданылды. 1973 жылғы мұнай эмбаргосынан кейін Конгресс Энергетикалық саясат және табиғатты қорғау туралы Заң қабылдады (Energy Policy and Conservation Act, EPCA, 1975), ол Президентке ішкі нарықты және энергиямен жабдықтау саласын қорғау мақсатында мұнай, газ және мұнай химиясы шикізатының экспортын шектеу құқығын берді. ­

Төтенше жағдайларда АҚШ үкіметі компанияларды өнімді ішкі қажеттіліктерге қайта бағыттауға міндеттеу үшін қорғаныс өндірісі туралы Заңды (Defence Production Act) қолдана алады.

Еуропа елдерінде көмірсутек шикізатын ішкі мұнай-газ химиясы кәсіпорындарына жіберу міндеттемесі жоқ, өйткені олар тек таза импорттаушылар. Саланы жабдықтау жеткізілімдер мен нарықтық келісімшарттарды әртараптандыру арқылы жүзеге асырылады.

ЕО-ның энергетикалық қауіпсіздігі шеңберінде 2009/119/EC директивасы әрекет етеді, ол ‑мүше мемлекеттерді орташа тәуліктік импорттың кем дегенде 90 күніне баламалы мұнай мен мұнай өнімдерінің стратегиялық қорларын қолдауға міндеттейді. Германияда норма EBV агенттігі басқаратын мұнай мен негізгі мұнай өнімдерінің мемлекеттік резервтерін қалыптастыруды көздейтін Міндетті мұнай сақтау туралы Заң (Erdölbevorratungsgesetz) арқылы жүзеге асырылады.

Төтенше жағдайларда ‑қорғалған тұтынушыларды қамтамасыз ету үшін мүше мемлекеттер арасында газ жеткізуді қамтамасыз ететін газ бойынша ЕО-ның ынтымақтастық тетігі (Регламент (EU) 2017/1938) қосымша жұмыс істейді. Бұл тетік жанама түрде табиғи газ негізгі шикізат көзі болатын мұнай-газ-химия кәсіпорындарын қолдайды.