Еуропалық
Одақта қалдықтарды басқару 2008/98/EC
Негіздемелік директивасымен реттеледі.
Негізгі ұғымдарға «қалдық» (иесі
құтылатын немесе құтылуға міндетті кез
келген зат немесе нәрсе), қайта өңдеу
(recycling – қалдықтарды материалдарға
немесе өнімдерге айналдыру) және қалпына
келтіру/кәдеге жарату (recovery – қайта
өңдеуді, қайта пайдалануды және энергияны
алуды қамтитын кеңірек термин) жатады.
«Қалдықтар мәртебесінің соңы»
(end-of-waste, EoW) маңызды тұжырымдамасы
қалдықтардың қай уақытта қалдық
болмайтынын және қауіпсіздік пен
нарықтық сұраныс стандарттарына сәйкес
келетін қайталама шикізатқа айналатынын
анықтайды.
ЕО
қалдықтарды өңдеудің бес сатылы
иерархиясын қолданады: алдын алу
(Prevention), қайта пайдалану (Reuse), қайта өңдеу
(Recycling), энергияны қайта өңдеу (Recovery) және
көму (Disposal). Бірінші кезекте өндіріс
және тұтыну кезеңінде қалдықтардың
пайда болуын азайту, содан кейін заттарды
бірнеше рет пайдалану, содан кейін жаңа
материалдарға қайта өңдеу пайдаланады.
Қайта өңдеу мүмкін болмаса, энергетикалық
кәдеге жарату және соңғы шара ретінде
қалдықтарды көму қолданылады.
Іс
жүзінде ЕО елдері қалдықтардың негізгі
түрлерін бөлек жинауды енгізуге міндетті:
2015 жылдан бастап қағаз, металл, пластик
және шыны, 2023-2025 жылдар аралығында
биоқалдықтар, тоқыма және қауіпті
тұрмыстық қалдықтар бөлек жиналады.
Директива сонымен қатар қайта өңдеудің
нысаналы көрсеткіштерін белгілейді:
2030 жылға қарай коммуналдық қалдықтардың
кем дегенде 60%-і, 2035 жылға қарай 65%-і, ал
2025 жылға қарай орау үшін 50% пластик және
75% қағаз. Мұндай жүйе қалдықтарды азайту,
қайта өңдеу және қауіпсіз пайдалану
үшін қатаң ережелер мен экономикалық
ынталандыруды біріктіреді.
Жапония
Жапонияда
қалдықтарды басқару бес деңгейлі
иерархия бойынша құрылады: алдымен
қалдықтарды өндіріс және тұтыну кезеңінде
азайтуға тырысады (Reduce), содан кейін
мүмкіндігінше материалдарды қайта
пайдаланады (Reuse), әрі қарай оларды
ресурстарға қайта өңдейді (Recycle). Егер
қайта өңдеу мүмкін болмаса, қалдықтар
энергия өндірумен жағылады (Heat Recovery)
және тек соңғы шара ретінде полигондарда
көміледі (Proper Disposal). Бұл тәсіл ресурстарды
барынша пайдалануға және қоршаған
ортаға жүктемені азайтуға мүмкіндік
береді.
Қоқыстарды
жинау және шығару ұлттық және муниципалдық
деңгейде қатаң реттеледі. Жанғыш
қалдықтар аптасына 2 рет, пластикалық
қаптама аптасына бір рет, ал жанбайтын
және ірі көлемді қалдықтар сирек, кесте
бойынша немесе алдын ала жазылу бойынша
шығарылады. Қоқыс шығаратын компаниялар
бөлек жинауды, автопарктің экологиялық
стандарттары мен кестелерін қатаң
сақтауға міндетті, егер аталған қағидалар
бұзылса, айыппұл салынады немесе
келісімшарт бұзылады. Электромобильдер
мен газ қоқыс таситын көліктерді
пайдалануға, сондай-ақ үнсіз техниканың
түнгі жұмысына ерекше назар аударылады.
Бөлек
жинау жүйесі қалдықтарды басқару туралы
Заңмен реттеледі және қалдықтарды 4-8
санатқа бөлуді қарастырады: жанғыш,
жанбайтын, пластмасса, шыны, металл,
электроника, қауіпті және ірі көлемді
қалдықтар. Тұрғындар қалдықтарды қатаң
белгіленген күндерде тастауға және
сұрыптауды бақылау үшін мөлдір пакеттерді
пайдалануға міндетті. Сонымен қатар,
қаптаманың міндетті таңбалануы және
өндірушілердің кеңейтілген жауапкершілігі
(EPR) қағидаты қолданылады, онда компаниялар
өз тауарларын жинауға, қайта өңдеуге
және жоюға жауап беріп, экологиялық
таза өндірісті ынталандырады.
Германия
Қалдықтарды басқару жабық
цикл және қалдықтарды басқару туралы
Заңмен реттеледі (KrWG, 2012). Заң негізгі
ұғымдарды анықтайды: қалдықтар – иесі
құтылатын заттар немесе нәрселер; тұйық
циклды экономика – қалдықтардың алдын
алу және оларды кәдеге жарату шаралары;
жанама өнімдер – егер оларды қайта
пайдалану қауіпсіз және заңды болса,
қалдықтар болып саналмайтын заттар;
қайта өңдеуге жарамдылық – материалды
жаңа өнімдерге айналдыру мүмкіндігі;
қалдықтар мәртебесінің аяқталуы –
қалдықтар қауіпсіздік пен нарық
талаптарына сәйкес келетін қайталама
шикізатқа айналатын сәт.
Германиядағы тұрмыстық
қалдықтар үшін «бес контейнер» жүйесі
қолданылады: көк – қағаз және картон,
сары – пластик және металл, жасыл/қоңыр
– шыны, қоңыр – биоқалдықтар, қара –
сұрыпталмайтын қалдықтар. Заң азаматтарды,
кәсіпорындар мен муниципалитеттерді
бөлек жинауға міндеттейді, ал сұрыптау
ережелерін бұзу жеке тұлғалар үшін 500
еуроға және коммерциялық кәсіпорындар
үшін 100 000 еуроға дейін жетуі мүмкін
айыппұлдарды талап етеді.
Кәсіпорындар қалдықтардың
есебін жүргізуге, оларды фракциялар
бойынша сұрыптауға және қайта өңдеуге,
қайта өңделмейтін қалдықтарды санитарлық
полигондарға жіберуге міндетті. Электр
және электронды жабдықтар үшін Stiftung
Elektro-Altgeräte Register-де өндірушілер мен
дистрибьюторларды тіркеу жұмыс істейді,
бұл өнімді дұрыс жоюды қамтамасыз етіп,
ережені бұзғаны үшін 100 000 еуроға дейін
айыппұл салынуы мүмкін. Мұндай жүйе
қайта өңдеудің жоғары дәрежесін,
қалдықтарды басқару тізбегіндегі барлық
қатысушылардың қатаң бақылауы мен
жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
