Блиц-сессия. Талқылау
27.09.2020
Қазіргі заманғы дамудың негізгі үрдістерінің бірі экологиялық, әлеуметтік және экономикалық құрамдастар тұрғысынан үйлесімді дамуды көздейтін орнықты дамуға қарай бағдар болып табылады.  Әлемдік қауымдастық қоршаған ортаға ұқыпты қарауды көздейтін экономикалық процестерді «жасыл» трансформациялауға бағытталған. 2020 жылы Давостағы Дүниежүзілік экономикалық форумның басты тақырыбы экология және онымен байланысты проблемалардың бүкіл кешені болды. Дүниежүзілік Банктің мәліметтері бойынша Орталық Азия елдері климаттық әсерлерге көбірек бейім болып отыр. АДБ сарапшылары Орталық Азиядағы климаттық өзгерістер тарапынан болатын орташа залал 2050 жылға қарай жылына 547 млн. долларға жақындайтынын айтты.⠀ Қазақстанның экологиялық бағдарланған экономиканы қалыптастыруға бағытталуы 2013 жылы бекітілген Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі тұжырымдамада бекітілген. Тұжырымдаманың өршіл мақсаттарын іске асыру үшін бірқатар заңдар мен заңға тәуелді актілер (энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру, жаңартылатын энергия көздерін қолдау және т.б. туралы) қабылданды. Сондай-ақ экономикалық ынталандыру тетіктері мен құралдары да қолданылады. ОДМ іске асыру контексіндегі климаттың өзгеруіне қарсы күрестің өзектілігі, қоршаған орта мен денсаулықты қорғау саласына инновациялық технологияларды енгізу мәселесі, таза су мен жалпы санитария туралы жастар көшбасшыларымен блиц-сессияда сөйлесейік.⠀ Көшбасшы-2030 және ОДМ Елшісі-2030 мәртебелері ерікті және коммерциялық емес сипатқа ие екенін атап кеткіміз келеді. Бұл мәртебеге БҰҰ-ның 2015 жылғы 25 қыркүйектегі «2030 жылға дейінгі кезеңде біздің әлемді орнықты дамыту үшін қайта құру» Қарарына сәйкес Қазақстан халқының ОДМ-2030 мақсаттары, міндеттері, индикаторлары туралы хабардарлығын арттыруға өз үлестерін қосуға ерікті негізде міндеттенетін ел азаматтары үміткер бола алады. Олар өз үлгісімен және кәсіби қызметімен өзіне алған міндеттемелерді орындау мақсатында мемлекет ішінде халықаралық-құқықтық нормалардың іс жүзінде іске асырылуын енгізеді. Онлайн-конференцияның екінші бөлімі жастар арасында ОДМ көшбасшыларымен пікірталас форматында өтті. Спикерлердің үштігінде бірінші болып үш минуттық таныстырылыммен «Қазақстанның экологиялық ұйымдарының қауымдастығы» ЗТБ төрағасының орынбасары, 13 ОДМ көшбасшысы Елдос Абаканов сөз сөйледі. Салтанат Рахымбекованың шәкірті Қазақстандағы климаттың өзгеруі туралы мәлімет ұсынды. Орнықты даму мақсаттары бойынша онлайн-конференцияның екінші бөлімі ОДМ көшбасшыларымен жастар арасында пікірталас форматында өтті. Елдос Абаканов, «Қазақстанның экологиялық ұйымдарының қауымдастығы» ЗТБ төрағасының орынбасары, 13 ОДМ көшбасшысы, Қазақстандағы климаттың өзгеруі бойынша деректерді ұсынды. Оның айтуынша, егер жалпы әлемдік жылыну деңгейі шамамен 2% болса, онда Орталық Азияда бұл көрсеткіш 5-7 градусқа жетуі мүмкін. «Біз болашақта климаттық босқындар сияқты ұғымға тап болуымыз мүмкін. Жердің өмір сүру жағдайлары аз болған жерлерге адамдар қоныс аударады және мұнда әртүрлі қиындықтар туындауы мүмкін», - деп ескертті сарапшы. Елдос Абақановқа қойылған сұрақтар: - Климаттың өзгеруі салдарының алдын алу үшін қандай шаралар қабылдануы керек? - Біріншіден, біз қазір жаңа экологиялық кодексті әзірлеу жүріп жатқанын бәріміз білеміз. Мен табиғатты қорғау іс-шараларының тізбесі шеңберінде климаттың өзгеру салдарын бейімдеу және жұмсарту жөніндегі шараларды ескеруді жақтаймын. Бұл тізбеге төмен көміртекті жобаларды қосу қажет. Бұл қоғамдық көлікті газдандыру және электромобильдерге арналған инфрақұрылымды дамыту, су үнемдеу технологиялары, күн коллекторларын пайдалану және т. б. Осындай орталықтарды дамыту қажет. Сондай-ақ, осы технологиялардың техникалық құрамын қарастыру қажет. Көміртекті салықтар жеке мәселе болып табылады, өйткені болашақта біздің экспортқа бағдарланған бизнесіміз салық салу проблемасына тап болуы мүмкін. - Жасыл экономика тұжырымдамасы қандай тұрғыда қайта қаралуға тиіс? - Жасыл экономиканы дамыту аясында біз, өкінішке орай, өңірлер тұрғысынан сараланған тәсілді көріп отырған жоқпыз. ЖЭК, төмен көміртек, энергия үнемдеу, органикалық сектор бойынша индикаторларға қол жеткізу үшін – бізде өңірлік қамту жоқ. Өкінішке орай, өңірлік ерекшелік ескерілмейді. Экономикалық тетіктерге байланысты нақты индикаторлар қажет. - Париж келісімі. Оны жүзеге асыруда қоғамның рөлі қандай? - Қазір халықаралық ұйымдар қандай да бір пилоттық жобаларды іске асыруда үкіметтік емес секторға түрлі гранттар бөліп жатыр. Мысалы, ЖЭҚ өнімдерін жүзеге асыру аясында біз осындай жобалардың біріне қатысамыз. Біз көптеген өңірлерді аралап, осы жобаларды көріп отырмыз. Нақты сандар, тәсілдер ұсынатындарды анықтау қажет. Қоғамның рөлі осыдан көрініс табады. Қоғам мемлекет үшін жобаларды қаржыландыру мәселелерін жеңілдетуі мүмкін. Спикер атап өткен тағы бірнеше мәселе ЖЭК пен орман жобаларының әлеуетін дамыту мәселелеріне қатысты болды. Салтанат Рахымбекова ресурстарды үнемдеу және бірқатар сарапшылардың пікірінше, гидролизді пештерді орнату есебінен жылына 3 миллионға дейін үнемдеуге мүмкіндік беретін заманауи мектептерді салу кезінде жаңа технологияларды қолдану мәселесіне алаңдады. Бұл идеялар шығарындыларды азайту жөніндегі ішкі жобалар санатына - парниктік газдар шығарындыларын азайтуға немесе парниктік газдардың сіңірілуін арттыруға бағытталған, парниктік газдар шығарындыларын ішкі азайту тетігі негізінде жүзеге асырылатын және негізгі сценарийде анықталған жағдайларды өзгертетін қызмет түрлеріне қатысты болды. Яғни, бұл жағдайда сол үлкен бизнес әлеуметтік жобаларды іске асыруға кірісе отырып, инвестор бола алар еді, бұл ретте парниктік газдардың төмендеу көлемінің айырмашылығы есепке алынбайтын еді. Бұл осындай нысандардың ауқымды жаңғыртылуына алып келетін еді. 2. Кирилл Осин, «Эко Маңғыстау» ҰПУ директоры, 6 ОДМ көшбасшысы, таза су және санитария мәселелерімен айналысады. Оның айтуынша, бүкіл әлемде әрбір үшінші адам қауіпсіз ауыз суға қол жеткізе алмайды. «Пандемия санитарияның ерекше маңыздылығын көрсетті. Қазақстан қазірдің өзінде су тапшылығын бастан кешуде. Суды үнемдеу жобаларын іске асыруды мүмкіндігінше тезірек бастау қажет». «Эко Маңғыстау» ҮЕМ алматылық «Гидрология және экология институтымен» серіктестікте «ТШО» компаниясының қолдауымен екінші жыл қатарынан Каспийдің биоалуантүрлілігін сақтау жобасында жұмыс істейді. Бұл жобаның маңызды аспектісі бар, ол тек теңіз жағасын ғана емес, сонымен қатар теңіз түбін қоқыстар мен тасталған балық аулау торларынан санитарлық тазарту. Жағалаудың санитарлық жағдайы белгілі бір су қоймасындағы судың сапасына, сондай-ақ биоресурстардың жағдайына тікелей әсер етеді. Таза ауыз суға және санитарияға қол жеткізу тұрғысынан жасалған айтарлықтай прогреске қарамастан, миллиардтаған адамдар, әсіресе, ауылдық жерлерде, әлі де негізгі қызметтерге қол жеткізе алмай отыр. Бүкіл әлемде әрбір үшінші адам қауіпсіз ауыз суға қол жеткізе алмайды, деп тұжырымдайды Осин. Биылғы пандемия санитария мен гигиенаның ерекше маңыздылығын және аурудың алдын-алу мен олардан сақтану үшін таза суға дұрыс қол жетімділіктің қажеттілігін байқатты. Қазақстан қазірдің өзінде су тапшылығын бастан кешуде, сондықтан суды үнемдеу жобаларын мүмкіндігінше тезірек іске асыруды бастау керек. Осы кездесу аясында ҮЕҰ директоры конференция аясында талқылау үшін бірқатар идеяларды талқылап, тазарту құрылыстары мәселесіне тоқталып, су қоймаларына немесе булану алаңдарына төгілетін осы құрылыстардағы тазартылған су тақырыбын талқылауды шешті. «Бұл суды кері жағынан ресурс және су қоймаларына теріс әсерді азайту мүмкіндігі ретінде қарастырайық, су тұтынуды азайту мақсатында ресурс ретінде қарастырайық. Мен не айтып отырмын? Еліміздің көптеген өңірлерінде құрылыс қарқыны жалғасуда. Сонымен, неге бұл тазартылған немесе қайта тазартылған суды осы құрылыс процесінде, атап айтқанда бетон өндірісінде қолдануды бастамасқа?»- деді Кирилл Осин, тиісті департаменттердегі экологтарға сұрақ қойып, кейінірек шақырылған сарапшыларға осы тақырып бойынша пікір айтуға мүмкіндік бере отырып. Кирилл Осинге қойылған сұрақ: - Сіз 14 ОДМ көшбасшысы, экоағарту операторы, Каспий итбалығы популяциясының қорғаушысы Асель Баймұқановамен бірлесіп Каспий мәселелерімен айналысасыз. Браконьерлік Каспий теңізінің ластануына қалай әсер етеді? Кирилл Осин: Браконьерлер арзан бір реттік желілерді пайдаланады. Әдетте, бұл желілер жағалауда немесе одан да жаманы-теңізде қалады. Бұл биоалуантүрлілікке қауіп төндіреді. Олардың ішінде балықтар, шаяндар, итбалықтар шырмалып қалады. Өткен жылы біз құстар да шырмалып қалған торларды таптық. Бұл үлкен мәселе. Конференциядан кейін модератормен әңгіме барысында Осин атап өткендей, браконьерлік мәселесі Каспий өңіріне қатысты өте маңызды мәселе болып қала береді. Тек 2019 жылы экологияға 3 миллиард 670 миллион теңге көлемінде залалдың алды алынды. Бұл ҰҚК шекара қызметінің мәліметтері. Шаралар күшейтілді, бірақ өңір тұрғындары барлық уәкілетті органдар тарапынан Каспийдің биоресурстарын нақты қорғауды күтуде. 3. Әмір Қуат, COVID-19-мен күреске қосқан үлесі үшін «Халық алғысы» мемлекеттік наградасының иегері, 3 ОДМ көшбасшысы, биотехнолог, электр энергиясының шығындарын 625 есе азайтуға мүмкіндік беретін әлемдегі ең тиімді құрғақ модульдік сыртқы орнату трансформаторын ойлап тапты. «Егер біз оны Қазақстанда енгізсек, біздің есептеуімізше, тек көмір бойынша, газды, мазутты және энергия өңдеу станцияларында пайдаланатын басқа да шикізатты есепке алмағанда, біз халықты электр энергиясымен қамтамасыз ету деңгейін төмендетпей, 3 млн. 133 мың тоннадан астам көмірді үнемдей аламыз. Бұл шығарындылар деңгейінің төмендеуіне, су дайындау шығындарының азаюына және пайдалану шығындарының төмендеуіне әкеледі». Әмір Қуат трансформаторға Еуразиялық және қазақстандық патенттер алды. Оның пікірінше, өнертабыс электр қуатын ұрлауды нөлге дейін азайтып, елдің электр желілерін жаңғыртуға мүмкіндік береді. Биотехнолог мұндай трансформаторларды Қазақстанда шығаруды жоспарлап отыр. Әзірлеме жасау барысында Әмір мен оның әкесі бұрын электр энергетикасында қолданылмаған, автомобиль өнеркәсібінен кейбір технологияларды алып, бұрын болмаған жаңалықтарды қолданды. Оның айтуынша, трансформатор бір кездері әлемдік Siemens, ABB, General Electrics, Schneider Electric компанияларына қиындық туғызған қызып кету мәселесін шешеді. Оның айтуынша, мұндай трансформаторлар секірулерді жоюға мүмкіндік береді, электр энергиясындағы айырмашылықтар алып тасталады. Ол пайдалану шығындарын азайтады. Меншік экономикасы өте тиімді. Оның өтелімділігі үш жылдан аз. Әмір Қуатқа қойылған сұрақтар: - Жаңа экологиялық кодекстің қабылдануы қазақстандықтардың өміріне қалай әсер етеді? Сіздің ойыңызша, жаңа Экологиялық кодекске не қосу керек? Әмір Қуат: Менің жеке пікірім: заңнамалық деңгейде ынталандырушы факторлар жоқ. Бізде Энергия тиімділігі туралы заң бар, бірақ ол ұсыныстық сипатқа ие болып отыр. Нарық субъектілері өз процестерінде зиянды шығарындыларды, электр энергиясын тұтынуды міндетті түрде төмендетуге мүмкіндік беретін жаңалықтарды енгізуі қажет. Орнықты даму мақсаттары бойынша конференция шеңберінде айтылған ең соңғы мәселе ақпараттық жұмыстың әлсіздігі, жергілікті атқарушы органдардың осы мәселенің өзектілігін түсінбеуі проблемасымен байланысты болды, онымен келіспеуге болмайды, өйткені конференцияға дайындық кезінде негізгі материалдар негізінен ОДМ жастар көшбасшыларының соңғы сұхбаттарына және олармен жеке кездесулерге сүйенді. Салтанат Рахымбекова бұл туралы өзінің «Орнықты дамудың жасыл коды» кітабында жиі айтып, жазғандай: «Шын мәнінде, жасыл экономика – бұл жаһандық экономикалық проблемаларды өзара тиімді және өзін-өзі ақтайтын негізде шешу тәсілі. Өкінішке орай, жасыл диалектика әлі күнге дейін қоғамның өмірі мен дүниетанымының едәуір бөлігін қамтитын үлкен ғылымға айналған жоқ, дегенмен ерте ме, кеш пе біз оған жетеміз». Барлық спикерлер «ғылым-қоғам-бизнес-мемлекет» байланысында жұмыс істеу қажеттілігін атап кетті. Тек бірлескен күш-жігердің арқасында Қазақстан Орнықты даму мақсаттарына, Париж келісімі шеңберіндегі мақсаттарға қол жеткізе алады. Конференцияда кейіннен Экономикалық зерттеулер институтының алаңында онлайн да, оффлайн да өтетін жұмыс кездесулерін дәстүрлі түрде өткізу туралы шешім қабылданды.
Қарау саны: 6235 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
